Tổng quan:
– Vai trò: Máy bay huấn luyện tiêm kích chính / Máy bay chiến đấu hạng nhẹ
– Xuất xứ: Nga
– Nhóm thiết kế: Yakovlev
– Nhà sản xuất: Nhà máy chế tạo máy bay Sokol của Tập đoàn Irkut
– Chuyến bay đầu tiên: 25/4/1996
– Giới thiệu: 19/2/2010
– Trạng thái: đang hoạt động
– Nhà dùng chính: Không quân Nga; Không quân Algeria; Không quân Bangladesh; Không quân Belarus
– Số lượng được sản xuất: 150 vào năm 2019
– Lớp sau: Alenia Aermacchi M-346 Master
– Phi hành đoàn: 2
– Chiều dài: 11,49 m
– Sải cánh: 9,84 m
– Chiều cao: 4,76 m
– Diện tích cánh: 23,52 m2
– Trọng lượng rỗng: 4.600 kg
– Tổng trọng lượng: 7.250 kg
– Trọng lượng cất cánh tối đa: 10.290 kg
– Động cơ: 2 động cơ phản lực Ivchenko-Progress AI-222-25, lực đẩy 24,52 kN mỗi chiếc
– Tốc độ tối đa: 1.060 km/h (570 hl/g)
– Tốc độ hành trình: 887 km/h (479 hl/g)
– Tốc độ dừng: 165 km/h (89 hl/g)
– Tầm hoạt động: 2.100 km (1.100 hl)
– Phạm vi chiến đấu: 555 km (300 hl)
– Trần bay: 12.500 m
– g giới hạn: + 8.0-3.0
– Tốc độ lên cao: 65 m/s
– Tải trọng cánh: 276,4 kg/m2
– Lực đẩy/trọng lượng: 0,70
– Vũ khí:
+ Súng: Vỏ súng SNPU-130
+ Giá treo cứng: 9 (1 trên mỗi đầu cánh, 3 dưới mỗi cánh và 1 dưới thân máy bay) với sức tải lên tới 3.000 kg, với các thiết bị mang theo tổ hợp:
+ Tên lửa: tên lửa 80 mm S-8, tên lửa S-25
+ Tên lửa: Tên lửa không đối không dẫn đường hồng ngoại R-73
+ Bom: FAB-M62, ZB-500, KAB-500Kr.
Yakovlev Yak-130 (tên ký hiệu của NATO: Mitten) là một loại máy bay huấn luyện phản lực và chiến đấu hạng nhẹ hai chỗ có tốc độ cận âm do Yakovlev và Aermacchi phát triển với tên gọi “Yak/AEM-130”. Nó cũng đã được bán trên thị trường như một máy bay tấn công hạng nhẹ tiềm năng. Quá trình phát triển máy bay bắt đầu vào năm 1991 và chuyến bay đầu tiên được thực hiện vào ngày 25/4/1996. Năm 2002, nó đã giành được một gói thầu của chính phủ Nga cho máy bay huấn luyện và vào năm 2010, chiếc máy bay này đã được đưa vào phục vụ trong Lực lượng Không quân Nga. Là một máy bay huấn luyện tiên tiến, Yak-130 có thể sao chép các đặc điểm của một số máy bay chiến đấu thế hệ 4+ cũng như Sukhoi Su-57 thế hệ thứ năm. Nó cũng có thể thực hiện các nhiệm vụ trinh sát và tấn công hạng nhẹ, mang tải trọng chiến đấu 3.000 kg.
Sự phát triển
Vào đầu những năm 1990, chính phủ Liên Xô đã yêu cầu ngành công nghiệp phát triển một loại máy bay mới để thay thế các máy bay huấn luyện phản lực Aero L-29 Delfín và Aero L-39 Albatros do Séc sản xuất. Năm văn phòng thiết kế đưa ra đề xuất. Trong số đó có Sukhoi S-54, Myasishchev M-200, Mikoyan MiG-AT và Yakovlev Yak-UTS. Năm 1991, các đề xuất khác đã bị loại bỏ và chỉ còn lại MiG-AT và Yak-UTS. Các lực lượng không quân của nước Nga mới độc lập ước tính rằng yêu cầu của họ sẽ là khoảng 1.000 máy bay.
Quá trình phát triển Yak-UTS bắt đầu vào năm 1991 và thiết kế được hoàn thành vào tháng 9/1993. Tuy nhiên, với sự sụp đổ của Liên Xô, Yakovlev buộc phải tìm kiếm một đối tác nước ngoài. Sau khi tham gia các cuộc thảo luận vào năm 1992, vào năm 1993, nó đã đồng ý với công ty Aermacchi của Ý để cùng phát triển máy bay, hiện trở thành Yak/AEM-130; Aermacchi sẽ chịu trách nhiệm hỗ trợ tài chính và kỹ thuật cho dự án. Nguyên mẫu đầu tiên, có tên là Yak-130D, được chế tạo bởi Sokol tại Nizhny Novgorod, Nga, và được ra mắt công chúng vào tháng 6/1995. Máy bay thực hiện chuyến bay đầu tiên vào ngày 25/4/1996 từ Sân bay Zhukovsky dưới bàn tay của phi công thử nghiệm trưởng Yakovlev, Andrey Sinitsyn.
Năm 2000, sự khác biệt về ưu tiên giữa hai hãng đã dẫn đến việc chấm dứt quan hệ đối tác, với việc mỗi hãng phát triển máy bay một cách độc lập. Phiên bản tiếng Ý được đặt tên là M-346; Yakovlev đã nhận được 77 triệu đô-la Mỹ cho các tài liệu kỹ thuật của chiếc máy bay. Yakovlev sẽ có thể bán máy bay cho các quốc gia như Cộng đồng các quốc gia độc lập, Ấn Độ, Slovakia và Algeria. Aermacchi sẽ có thể bán cho các nước NATO, trong số những nước khác.
Vào tháng 3/2002, Tổng tư lệnh Vladimir Mikhailov cho biết Yak-130 và MiG-AT đã được chọn làm máy bay huấn luyện mới của Lực lượng Không quân Nga. Tuy nhiên, Yak-130 được cho là ưu việt hơn vì nó có thể đóng vai trò kép vừa là máy bay huấn luyện vừa là máy bay chiến đấu. Vào ngày 10/4/2002, có thông báo rằng Yak-130 đã chiến thắng trong cuộc đấu thầu máy bay huấn luyện để huấn luyện phi công cơ bản và nâng cao, đánh bại MiG-AT. Đến lúc đó, Lực lượng Không quân Nga đã đặt hàng 10 chiếc Yak-130, và tổng chi phí nghiên cứu và phát triển, bao gồm việc chế tạo và thử nghiệm 4 chiếc máy bay tiền sản xuất, lên tới khoảng 200 triệu USD, 84% trong số đó được tài trợ của Yakovlev và phần còn lại của chính phủ Nga. Tuy nhiên, có thông tin cho rằng có tới 500 triệu đô-la đã được chi vào đầu năm 1996.
Kế hoạch phát triển máy bay tấn công hạng nhẹ dựa trên Yak-130 đã bị dừng lại vào cuối năm 2011. Được đặt tên là Yak-131, chiếc máy bay này không đáp ứng được các yêu cầu quan trọng về an toàn cho phi công do Không quân Nga đưa ra. Thay vào đó, lực lượng không quân đã chuyển trọng tâm sang một sự thay thế dựa trên Sukhoi Su-25, dự kiến sẽ đi vào hoạt động vào năm 2020.
Thiết kế
Yak-130 là máy bay huấn luyện phi công tiên tiến, có khả năng sao chép các đặc tính của máy bay chiến đấu thế hệ thứ 4 và thứ 5 của Nga. Điều này có thể thực hiện được thông qua việc sử dụng hệ thống điện tử hàng không kỹ thuật số kiến trúc mở tương thích với Databus 1553, buồng lái kính kỹ thuật số đầy đủ, Hệ thống Fly-By-Wire kỹ thuật số bốn kênh (FBWS) và các đặc điểm xử lý FBWS có thể thay đổi và được kiểm soát bởi Người hướng dẫn cũng như mô phỏng nhúng. Loại này cũng có Màn hình hiển thị trên đầu (HUD) và Hệ thống quan sát gắn trên mũ bảo hiểm (HMSS), với bộ thu GPS/GLONASS kép cập nhật Hệ thống tham chiếu quán tính (IRS) để điều hướng chính xác cao và nhắm mục tiêu chính xác. Nhà phát triển ước tính rằng máy bay có thể bao phủ tới 80% toàn bộ chương trình đào tạo phi công.
Ngoài vai trò huấn luyện, máy bay có khả năng hoàn thành nhiệm vụ tấn công hạng nhẹ và trinh sát. Nó có thể mang tải trọng chiến đấu 3.000 kg, bao gồm nhiều loại vũ khí dẫn đường và không dẫn đường, thùng nhiên liệu phụ và các thiết bị điện tử. Theo nhà thiết kế chính Konstantin Popovich, trong giai đoạn thử nghiệm kết thúc vào tháng 12/2009, chiếc máy bay đã được thử nghiệm với “tất cả các loại vũ khí trên không có trọng lượng lên tới 500 kg đang phục vụ trong Không quân Nga”. Yak-130 có 9 điểm cứng: 2 đầu cánh, 6 điểm dưới cánh và 1 điểm dưới thân.
Động cơ đôi của máy bay được gắn dưới gốc cánh mở rộng, vươn xa về phía trước như kính chắn gió. Hai chiếc Ivchenko Progress AI-222-25 Full Authority Digital Engine Control (FADEC) tạo ra lực đẩy tổng cộng 49 kN. Một động cơ “-28” được nâng cấp cũng được cung cấp, tăng lực đẩy lên 53 kN. Ở Trọng lượng cất cánh bình thường là 7.250 kg, tỷ lệ Lực đẩy trên Trọng lượng là 0,70 đạt được với động cơ “-25” hoặc 0,77 với động cơ “-28”. Con số này so với 0,65 đối với BAE Systems Hawk 128 và 0,49 đối với Aero Vodochody L-159B.
Dung lượng nhiên liệu bên trong tối đa là 1.700 kg. Với hai thùng nhiên liệu chiến đấu bên ngoài, con số này tăng lên 2.600 kg. Tốc độ bay thực tối đa là Mach 0.93 (572 hl/g), trần bay là 12.500 m và hệ số tải là từ -3 đến +9 g. Tốc độ và khoảng cách Cất cánh điển hình trong cấu hình “sạch” là 209 km/h (113 hl/g) và 550 m, trong khi các con số hạ cánh là 191 km/h (103 hl/g) và 750 m, tương ứng. Giới hạn gió ngang là 56 km/h (30 hl/g).
Yakovlev Yak-130 được trang bị cửa hút gió động cơ có điều khiển FBWS, nhằm ngăn động cơ của máy bay khỏi bị hư hại bởi Vật thể lạ khi hoạt động từ đường băng và dải cỏ không trải nhựa.
Các tán lớn được bản lề sang một bên.
Bộ huấn luyện chiến đấu trên Yak-130 bao gồm hệ thống bắn mô phỏng và bắn thật với tên lửa không đối không và không đối đất, thả bom, bắn súng và hệ thống tự bảo vệ trên máy bay.
Đơn đặt hàng và giao hàng
Đơn đặt hàng chắc chắn
Nga
Năm 2005, Không quân Nga đã thông qua đơn đặt hàng đầu tiên cho 12 chiếc Yak-130. Không quân Nga dự định mua ít nhất 72 chiếc Yak-130, đủ để trang bị cho 4 trung đoàn huấn luyện. Tổng tư lệnh của nó, Đại tá Aleksandr Zelin, đã thông báo vào ngày 8/11/2011 rằng Bộ Quốc phòng Nga sẽ ký hợp đồng trong vòng hai tuần với Tập đoàn Irkut để mua thêm 65 máy bay – 55 đơn đặt hàng chắc chắn cộng với 10 tùy chọn. Zelin tuyên bố rằng việc giao hàng dự kiến sẽ được hoàn thành vào năm 2017.
Chiếc máy bay nối tiếp đầu tiên đã được bàn giao cho một trung tâm huấn luyện ở Lipetsk vào ngày 19/2/2010. Sau khi hợp đồng năm 2005 về 12 chiếc Yak-130 do nhà máy Sokol sản xuất cho Bộ Quốc phòng Nga được hoàn thành vào tháng 6/2011, một quyết định đã được đưa ra là tất cả những chiếc Yak-130 tiếp theo sẽ 130 đơn đặt hàng, cả trong nước và xuất khẩu, sẽ được xử lý bởi Nhà máy Hàng không Irkutsk của Tập đoàn Irkut. Tuy nhiên, Không quân Nga chỉ nhận chiếc Yak-130 đầu tiên do nhà máy Irkutsk chế tạo vào tháng 10/2012.
Vào tháng 2/2014, Tập đoàn Irkut đã tiết lộ một hợp đồng với Bộ Quốc phòng Nga (MoD) để cung cấp thêm các máy bay huấn luyện phản lực tiên tiến Yakovlev Yak-130 cho lực lượng không quân. Theo chủ tịch Irkut Oleg Demchenko, hồi tháng 12, công ty đã ký hợp đồng với Bộ Quốc phòng về việc cung cấp 12 chiếc Yak-130 để thành lập một đội nhào lộn trên không mới. Đồng thời, hợp đồng thứ hai mua thêm 10 máy bay cho Hàng không Hải quân Nga đã được ký kết.
Algérie
Algérie là khách hàng xuất khẩu đầu tiên của Yak-130, đặt hàng 16 chiếc vào tháng 3/2006. Việc giao hàng của họ bắt đầu chỉ vài tháng sau khi những chiếc Yak-130 đầu tiên xuất hiện trong Không quân Nga vào năm 2011, và đơn hàng đã được hoàn thành vào năm 2011.
Bangladesh
Vào tháng 1/2014, Bangladesh đã đặt hàng 24 chiếc Yak-130. Máy bay được mua với một khoản vay kéo dài từ Nga. Sau đó, đơn đặt hàng đã giảm xuống còn 16 chiếc. Lô đầu tiên gồm 6 chiếc được giao vào ngày 20/9/2015. Lô thứ hai gồm 5 chiếc được giao vào ngày 29/12/2015, trong khi 5 chiếc tiếp theo được giao vào quý I/2016.
Belarus
Vào tháng 12/2012, Chính phủ Belarus đã ký một thỏa thuận với Nga để cung cấp 4 chiếc Yak-130 cho Belarus trước tháng 4/2015. Một đơn đặt hàng khác cho 4 chiếc đã được thông qua vào tháng 8/2015 và những chiếc này đã được giao vào tháng 11/2016. 4 chiếc khác đã được chuyển giao năm 2019, nâng tổng số lên 12 chiếc. Tất cả đều được chuyển đến Trung tâm huấn luyện bay 206.
Lào
Lào đã đặt hàng 10 chiếc Yak-130 vào tháng 8/2017. Việc giao hàng bắt đầu vào năm 2018.
Myanmar
Myanmar đã đặt hàng 6 chiếc Yak-130 vào tháng 6/2015. Tất cả 6 chiếc đã được giao vào tháng 12/2017. 6 chiếc bổ sung đã được đặt hàng sau đó. Sau cuộc đảo chính năm 2021, Myanmar đã nhận được thêm 6 máy bay phản lực được tiết lộ tại lễ kỷ niệm 74 năm thành lập Lực lượng Không quân Myanmar.
Đơn hàng tiềm năng
Vào tháng 4 năm 2012, chủ tịch Tập đoàn Irkut Alexey Fedorov tuyên bố rằng có “hơn 10 khách hàng tiềm năng”.
Argentina
Vào năm 2021, Nga đã cung cấp cho Không quân Argentina một lô 15 máy bay chiến đấu MiG-29 và một lô khác gồm 12 máy bay chiến đấu Su-30, đồng thời tìm cách bán máy bay huấn luyện Yak-130 và trực thăng Mil Mi-17.
Bolivia
Bolivia coi Yak-130 là ứng cử viên để thay thế những chiếc Lockheed T-33 đã nghỉ hưu.
Kazakhstan
Hai vòng đàm phán với Nga về đơn đặt hàng tiềm năng cho Yak-130 đã diễn ra lần lượt vào năm 2010 và 2012. Không có đơn đặt hàng chắc chắn nào được đưa ra, nhưng Yak-130 có thể được mua để thay thế các máy bay huấn luyện Aero L-39 C hiện tại của Kazakhstan, khi chúng sẽ hết hạn sử dụng.
Malaysia
Tháng 11/2012, ông Sergey Kornev, đại diện của Rosoboronexport (cơ quan trung gian nhà nước của Nga về xuất/nhập khẩu các sản phẩm liên quan đến quốc phòng) cho biết Malaysia và một số nước khác cũng quan tâm đến Yak-130. Anh ấy đang phát biểu tại China Airshow ở Chu Hải.
Uruguay
Lực lượng Không quân Uruguay đang xem xét loại máy bay này để thay thế A-37 trong tương lai với các mẫu F-5 Freedom Fighter có lẽ đã được sử dụng như một ứng cử viên khả thi khác.
Đơn đặt hàng bị hủy và không được thực hiện
Lybya
Libya đã đặt hàng 6 máy bay. Việc giao hàng dự kiến diễn ra vào năm 2011-2012, nhưng Hội đồng Chuyển tiếp Quốc gia Libya đã hủy bỏ đơn đặt hàng Yak-130 vào tháng 9/2011 như một phần của việc xem xét tất cả các hợp đồng vũ khí hiện có.
Syria
Syria đã đồng ý mua 36 máy bay, nhưng việc giao hàng đã bị Nga hoãn lại do xung đột ở Syria. Vào tháng 5/2014, Nga tuyên bố sẽ cung cấp cho Syria những chiếc Yakovlev Yak-130. Syria dự kiến sẽ nhận được 9 chiếc máy bay vào cuối năm 2014, 12 chiếc vào năm 2015 và 15 chiếc vào năm 2016, với tổng số 36 chiếc. Tuy nhiên, kể từ năm 2019, không có giao hàng nào được thực hiện.
Lịch sử hoạt động
Nguyên mẫu đầu tiên, được đặt tên là Yak-130D và được đăng ký là RA-43130, thực hiện chuyến bay đầu tiên vào ngày 25/4/1996 tại Zhukovsky.
Vào ngày 30/4/2004, chiếc Yak-130 tiền sản xuất đầu tiên, được lắp ráp tại nhà máy Sokol ở Nizhny Novgorod, đã thực hiện chuyến bay đầu tiên. Chiếc máy bay này được trưng bày lần đầu tiên tại Triển lãm hàng không Paris vào tháng 6/2005. Tiếp theo là ba chiếc máy bay tiền sản xuất khác.
Tháng 12/2009, chiếc máy bay này đã hoàn thành các cuộc thử nghiệm cấp nhà nước và được chấp nhận đưa vào phục vụ trong Không quân Nga.
Yak-130 đã được sử dụng trong chiến đấu trong cuộc xung đột nội bộ ở Myanmar, ít nhất là từ năm 2020. Việc sử dụng nó đã bị chỉ trích sau khi bằng chứng có thể kiểm chứng về các cuộc không kích của quân đội nhằm vào dân thường xuất hiện trên mạng.
Tai nạn và sự cố
– Ngày 26/6/2006: Một nguyên mẫu Yak-130 bị rơi ở vùng Ryazan. Cả hai phi công đều thoát ra ngoài an toàn mà không bị thương.
– Ngày 29/5/2010: Một chiếc Yak-130 chuẩn bị bị rơi tại Căn cứ Không quân Lipetsk. Tai nạn xảy ra trong quá trình thử nghiệm. Cả hai phi công đều phóng ra ngoài; tình trạng của họ là thỏa đáng. Không có thương vong hoặc thương tích cho những người trên mặt đất.
– Ngày 15/4/2014: Một chiếc Yak-130 bị rơi ở vùng Astrakhan, cách Akhtubinsk 25 km gần làng Bataevka. Cả hai phi công đều nhảy dù, nhưng một trong số họ, Trung tá Sergei Seregin, đã thiệt mạng. Nguyên nhân của vụ tai nạn là do trục trặc. Yak-130 thuộc sở hữu của Trung tâm Đào tạo Nhân viên Hàng không Biểu ngữ Đỏ thứ 1080 được đặt theo tên của VP Chkalov tại Borisoglebsk. Không có thương vong hoặc thiệt hại cho những người trên mặt đất.
– Ngày 11/7/2017: Một chiếc Yakovlev Yak-130 của Không quân Bangladesh bị rơi tại Lohagara ở quận Chittagong, đông nam Bangladesh. Cả hai phi công đều không hề hấn gì.
– Ngày 27/12/2017: Hai chiếc Yakovlev Yak-130 của Không quân Bangladesh đã bị rơi tại đảo Maheshkhali ở Cox’s Bazar do va chạm trên không. Báo cáo chính thức nói rằng vụ tai nạn xảy ra trong quá trình phá vỡ đội hình tại một cuộc tập trận. Cả 4 phi công đều được cứu sống.
– Ngày 19/5/2021: Một chiếc Yakovlev Yak-130 của Không quân Belarus bị rơi ở Baranavichy, gây hư hại nhẹ cho một ngôi nhà trong thành phố. Hai phi công thoát ra ngoài nhưng thiệt mạng.
– Ngày 18/2/2022: Lực lượng Phòng vệ Nhân dân Chống Chính quyền (PDF) ở Myanmar tuyên bố họ đã làm hư hại hai chiếc Yak-130 tại một căn cứ không quân ở Hmawbi.
– Ngày 29/6/2022: Một chiếc Yak-130 của Không quân Myanmar được cho là đã bị hư hại sau một cuộc tấn công của chim.
Biến thể
– Yakovlev Yak-130D: Nguyên mẫu Yak-130.
– Yakovlev Yak-130: Huấn luyện viên cơ bản hai chỗ ngồi nâng cao.
– Yakovlev Yak-131: Máy bay tấn công hạng nhẹ, được thiết kế để thay thế cho Sukhoi Su-25. Phiên bản này sẽ có buồng lái và giáp động cơ, pháo tự động GSh-30-1 và radar Phazotron Kopyo với tính năng quét tia cơ học hoặc điện tử hoặc radar mảng pha thụ động Tikhomirov NIIP Osa.
– Yakovlev Yak-133: Máy bay tấn công hạng nhẹ cho LUS. Dự án đã bị hủy bỏ vào đầu những năm 1990.
– Yakovlev Yak-133IB: Máy bay chiến đấu-ném bom.
– Yakovlev Yak-133PP: Nền tảng đối phó điện tử.
– Yakovlev Yak-133R: Biến thể trinh sát chiến thuật.
– Yakovlev Yak-135: Phương tiện chở khách VIP 4 chỗ.
Nhà vận hành
– An-giê-ri: Không quân Algérie – 16 chiếc đang phục vụ.
– Băng-la-đét: Không quân Bangladesh – 13 chiếc đang hoạt động. Trong số đó có 3 máy bay bị rơi.
– Bêlarut: Không quân Belarus – 12 chiếc đang phục vụ. Vào tháng 6/2019, một hợp đồng đã được ký kết với Tập đoàn Irkut để trang bị thêm máy bay Yak-130 để lắp đặt bộ phòng thủ trên không Talisman do Belarus sản xuất.
– Lào: Không quân Quân Giải phóng Nhân dân Lào – 10 chiếc đã đặt hàng, 4 chiếc đang phục vụ.
– Myanmar: Không quân Myanmar – 18 chiếc đang hoạt động. Hợp đồng đầu tiên được ký vào năm 2015, 3 chiếc máy bay đầu tiên của hợp đồng đã được giao vào tháng 3/2017. 3 chiếc máy bay khác trong hợp đồng đầu tiên đã được giao vào tháng 11/2017, nâng tổng số máy bay đang hoạt động lên 6 chiếc. Vào tháng 2/2018, nó đã được công bố Myanmar sẽ nhận thêm lô 6 máy bay theo hợp đồng thứ hai được ký vào tháng 12/2016, các máy bay được giao vào cuối năm 2018 và đưa vào hoạt động vào tháng 12/2019. 6 chiếc được đưa vào sử dụng vào tháng 12/2021.
– Nga: Không quân Nga – Nga có tổng yêu cầu về khoảng 200 máy bay. Trong giai đoạn 2009-2018, tổng số 109 máy bay đã được bàn giao và đưa vào sử dụng. Một hợp đồng mới được ký vào năm 2019 và 2 chiếc đầu tiên được giao vào đầu năm 2020. 25 chiếc khác đã được đặt hàng vào tháng 8/2020.
– Việt Nam: Lực lượng Không quân Nhân dân Việt Nam – 12 máy bay đặt hàng đã được giao vào năm 2022./.
