CHÍNH TRỊ (Politics)

Chính trị (tiếng Anh – politics, từ tiếng Hy Lạp cổ đại πολιτικά (politiká), nghĩa là “công việc của các thành phố”) là tập hợp các hoạt động liên quan đến việc đưa ra quyết định trong các nhóm hoặc các hình thức quan hệ quyền lực khác giữa các cá nhân, chẳng hạn như phân bổ nguồn lực hoặc địa vị. Ngành khoa học xã hội nghiên cứu về chính trị và chính phủ được gọi là khoa học chính trị.

Nó có thể được sử dụng theo nghĩa tích cực trong bối cảnh của một “giải pháp chính trị” mang tính thỏa hiệp và phi bạo lực, hoặc được mô tả là “nghệ thuật hoặc khoa học của chính phủ”, nhưng cũng thường mang hàm ý tiêu cực. Khái niệm này đã được định nghĩa theo nhiều cách khác nhau và các cách tiếp cận khác nhau có quan điểm khác nhau về việc liệu nó nên được sử dụng rộng rãi hay theo cách hạn chế, theo kinh nghiệm hay theo chuẩn mực, và liệu xung đột hay hợp tác là thiết yếu hơn đối với nó.

Nhiều phương pháp khác nhau được triển khai trong chính trị, bao gồm thúc đẩy quan điểm chính trị của một người trong số mọi người, đàm phán với các chủ thể chính trị khác, lập pháp và thực hiện vũ lực bên trong và bên ngoài, bao gồm cả chiến tranh chống lại kẻ thù. Chính trị được thực hiện trên nhiều cấp độ xã hội, từ các gia tộc và bộ lạc của các xã hội truyền thống, thông qua các chính quyền địa phương hiện đại, các công ty và tổ chức cho đến các quốc gia có chủ quyền, đến cấp độ quốc tế.

Ở các quốc gia dân tộc hiện đại, mọi người thường thành lập các đảng phái chính trị để đại diện cho ý tưởng của họ. Các thành viên của một đảng thường đồng ý có cùng quan điểm về nhiều vấn đề và đồng ý ủng hộ những thay đổi giống nhau đối với luật pháp và cùng những nhà lãnh đạo. Một cuộc bầu cử thường là cuộc cạnh tranh giữa các đảng phái khác nhau.

Hệ thống chính trị là một khuôn khổ xác định các phương pháp chính trị được chấp nhận trong một xã hội. Lịch sử tư tưởng chính trị có thể bắt nguồn từ thời cổ đại, với các tác phẩm có ảnh hưởng như Cộng hòa của Plato, Chính trị của Aristotle, Bản thảo chính trị của Khổng Tử và Arthashastra của Chanakya.

Từ nguyên

Từ politics trong tiếng Anh có nguồn gốc từ tên tác phẩm kinh điển của Aristotle, Politiká, tác phẩm đã giới thiệu thuật ngữ Hy Lạp cổ đại politiká (Πολιτικά, “công việc của các thành phố”). Vào giữa thế kỷ XV, tác phẩm của Aristotle được dịch sang tiếng Anh hiện đại ban đầu là Polettiques, sau này trở thành Politics trong tiếng Anh hiện đại.

Từ chính trị số ít (politic) được chứng thực lần đầu tiên bằng tiếng Anh vào năm 1430, xuất phát từ tiếng Pháp thời trung cổ politique – bản thân nó lấy từ politicus, một sự Latin hóa của tiếng Hy Lạp πολιτικός từ πολίτης (lịch sự, công dân) và πόλις (cảnh sát, thành phố).

Các định nghĩa

– Harold Lasswell: “ai nhận được cái gì, khi nào, như thế nào”.

– David Easton: “sự phân bổ có thẩm quyền các giá trị cho một xã hội”.

– Vladimir Lenin: “biểu hiện tập trung nhất của kinh tế”.

– Otto von Bismarck: “khả năng luôn lựa chọn trong từng thời điểm, trong những tình huống luôn thay đổi, điều ít gây hại nhất, điều hữu ích nhất”.

– Bernard Crick: “một hình thức quy tắc đặc biệt trong đó mọi người cùng nhau hành động thông qua các thủ tục được thể chế hóa để giải quyết những khác biệt”.

– Adrian Leftwich: “bao gồm tất cả các hoạt động hợp tác, đàm phán và xung đột trong và giữa các xã hội”.

Các cách tiếp cận

Có nhiều cách tiếp cận chính trị được khái niệm hóa.

Rộng rãi và hạn chế

Adrian Leftwich có những quan điểm khác biệt về chính trị dựa trên mức độ nhận thức sâu rộng hay hạn chế của họ về những gì được coi là “chính trị”. Quan điểm mở rộng coi chính trị hiện diện trong phạm vi quan hệ xã hội của con người, trong khi quan điểm hạn chế giới hạn nó trong những bối cảnh nhất định. Ví dụ, theo một cách hạn chế hơn, chính trị có thể được xem chủ yếu là về quản trị, trong khi quan điểm nữ quyền có thể lập luận rằng các trang web được coi là phi chính trị theo truyền thống, thực sự cũng nên được coi là chính trị. Quan điểm sau này được gói gọn trong khẩu hiệu “cá nhân là chính trị”, phản đối sự phân biệt giữa các vấn đề riêng tư và công cộng. Chính trị cũng có thể được xác định bằng việc sử dụng quyền lực, như Robert A. Dahl đã lập luận.

Chủ nghĩa đạo đức và chủ nghĩa hiện thực

Một số quan điểm về chính trị xem nó về mặt thực nghiệm như một sự thực thi quyền lực, trong khi những quan điểm khác lại coi nó như một chức năng xã hội có cơ sở chuẩn mực. Sự khác biệt này được gọi là sự khác biệt giữa chủ nghĩa đạo đức chính trị và chủ nghĩa hiện thực chính trị. Đối với các nhà đạo đức học, chính trị gắn liền với đạo đức học và đạt đến đỉnh điểm trong tư duy không tưởng. Ví dụ, theo Hannah Arendt, quan điểm của Aristotle là “chính trị… có nghĩa là mọi thứ được quyết định thông qua lời nói và sự thuyết phục chứ không phải thông qua bạo lực”; trong khi theo Bernard Crick “chính trị là cách thức mà các xã hội tự do được điều hành. Chính trị là chính trị, và các hình thức cai trị khác là cái gì đó khác”. Ngược lại, đối với những người theo chủ nghĩa hiện thực, được đại diện bởi những người như Niccolò Machiavelli, Thomas Hobbes và Harold Lasswell, chính trị dựa trên việc sử dụng quyền lực, bất kể mục đích được theo đuổi là gì.

Xung đột và hợp tác

Chủ nghĩa Agonism cho rằng chính trị về cơ bản là xung đột giữa các lợi ích xung đột. Nhà khoa học chính trị Elmer Schattschneider lập luận rằng “gốc rễ của mọi chính trị là ngôn ngữ chung của xung đột”, trong khi đối với Carl Schmitt, bản chất của chính trị là sự phân biệt giữa “bạn” và “thù”. Điều này trái ngược hoàn toàn với quan điểm hợp tác hơn về chính trị của Aristotle và Crick. Tuy nhiên, nhà khoa học chính trị người Ireland Michael Laver đưa ra quan điểm hỗn hợp hơn giữa hai thái cực này, ông lưu ý rằng: “Chính trị là sự pha trộn đặc trưng giữa xung đột và hợp tác thường thấy trong các tương tác của con người. Xung đột thuần túy là chiến tranh. Hợp tác thuần túy là tình yêu đích thực. Chính trị là sự pha trộn của cả hai”.

Lịch sử

Lịch sử chính trị trải dài suốt lịch sử loài người và không chỉ giới hạn ở các thể chế chính phủ hiện đại.

Thời tiền sử

Frans de Waal lập luận rằng tinh tinh tham gia vào chính trị thông qua “thao túng xã hội để đảm bảo và duy trì các vị trí có ảnh hưởng”. Các hình thức tổ chức xã hội ban đầu của con người – các nhóm và bộ lạc – thiếu các cấu trúc chính trị tập trung. Những xã hội này đôi khi được gọi là xã hội không quốc tịch.

Các tiểu bang đầu tiên

Trong lịch sử cổ đại, các nền văn minh không có ranh giới xác định như các quốc gia ngày nay, và biên giới của họ có thể được mô tả chính xác hơn là biên giới. Sumer thời kỳ đầu và Ai Cập thời kỳ đầu là những nền văn minh đầu tiên xác định biên giới của họ. Hơn nữa, cho đến thế kỷ XII, nhiều người đã sống trong các xã hội phi nhà nước. Những xã hội này bao gồm từ các nhóm và bộ lạc tương đối bình đẳng đến các tù trưởng phức tạp và có nhiều tầng lớp.

Hình thành nhà nước

Có một số lý thuyết và giả thuyết khác nhau về sự hình thành nhà nước thời kỳ đầu nhằm tìm kiếm sự khái quát hóa để giải thích tại sao nhà nước lại phát triển ở một số nơi mà không phải ở những nơi khác. Các học giả khác tin rằng việc khái quát hóa là không có ích và mỗi trường hợp hình thành trạng thái sớm cần được xử lý riêng.

Các lý thuyết tự nguyện cho rằng các nhóm người khác nhau đã cùng nhau thành lập nhà nước do một số lợi ích hợp lý chung. Các lý thuyết này chủ yếu tập trung vào sự phát triển của nông nghiệp, dân số và áp lực tổ chức theo sau và dẫn đến sự hình thành nhà nước. Một trong những lý thuyết nổi bật nhất về sự hình thành nhà nước ban đầu và sơ khai là giả thuyết thủy lực, cho rằng nhà nước là kết quả của nhu cầu xây dựng và duy trì các dự án thủy lợi quy mô lớn.

Các lý thuyết xung đột về sự hình thành nhà nước coi xung đột và sự thống trị của một số nhóm dân cư đối với một nhóm dân cư khác là chìa khóa cho sự hình thành nhà nước.Trái ngược với các lý thuyết tự nguyện, các lập luận này tin rằng mọi người không tự nguyện đồng ý tạo ra một nhà nước để tối đa hóa lợi ích, mà các nhà nước hình thành do một số hình thức áp bức của một nhóm đối với những nhóm khác. Một số lý thuyết khác lại cho rằng chiến tranh là yếu tố quan trọng đối với sự hình thành nhà nước.

Lịch sử cổ đại

Các quốc gia đầu tiên thuộc loại này là các quốc gia thuộc thời kỳ đầu triều đại Sumer và thời kỳ đầu triều đại Ai Cập, lần lượt phát sinh từ thời kỳ Uruk và Ai Cập tiền triều đại vào khoảng khoảng năm 3000 TCN. Triều đại đầu tiên của Ai Cập dựa trên sông Nile ở phía đông bắc châu Phi, ranh giới của vương quốc dựa trên sông Nile và trải dài đến các khu vực có ốc đảo tồn tại. Triều đại đầu tiên của Sumer nằm ở phía nam Lưỡng Hà, với biên giới kéo dài từ Vịnh Ba Tư đến các phần của sông Euphrates và Tigris.

Người Ai Cập, La Mã và Hy Lạp là những dân tộc đầu tiên được biết đến đã hình thành một cách rõ ràng triết lý chính trị của nhà nước và đã phân tích một cách hợp lý các thể chế chính trị. Trước đó, các quốc gia được mô tả và biện minh dựa trên những huyền thoại tôn giáo.

Một số cải tiến chính trị quan trọng của thời cổ đại đến từ các thành bang Hy Lạp (polis) và Cộng hòa La Mã. Các thành bang Hy Lạp trước thế kỷ IV đã trao quyền công dân cho dân số tự do của họ; ở Athens, những quyền này được kết hợp với một hình thức chính quyền dân chủ trực tiếp, hình thức này sẽ có một cuộc sống lâu dài trong tư tưởng chính trị và lịch sử.

Các chính thể hiện đại

Hòa ước Westphalia (1648) được các nhà khoa học chính trị coi là sự khởi đầu của hệ thống quốc tế hiện đại, trong đó các thế lực bên ngoài nên tránh can thiệp vào công việc nội bộ của quốc gia khác. Nguyên tắc không can thiệp vào công việc nội bộ của quốc gia khác được nhà luật học người Thụy Sĩ Emer de Vattel đưa ra vào giữa thế kỷ XVIII. Các quốc gia trở thành tác nhân thể chế chính trong hệ thống quan hệ giữa các quốc gia. Hòa ước Westphalia được cho là đã chấm dứt các nỗ lực áp đặt thẩm quyền siêu quốc gia lên các quốc gia châu Âu. Học thuyết “Westphalia” về các quốc gia là tác nhân độc lập được củng cố bởi sự trỗi dậy của tư tưởng chủ nghĩa dân tộc vào thế kỷ XIX, theo đó các quốc gia hợp pháp được cho là tương ứng với các quốc gia – nhóm người thống nhất về ngôn ngữ và văn hóa.

Ở châu Âu, trong thế kỷ XVIII, các quốc gia phi dân tộc cổ điển là các đế chế đa quốc gia: Đế chế Áo, Vương quốc Pháp, Vương quốc Hungary, Đế chế Nga, Đế chế Tây Ban Nha, Đế chế Ottoman và Đế chế Anh. Các đế chế như vậy cũng tồn tại ở châu Á, châu Phi và châu Mỹ; ở thế giới Hồi giáo, ngay sau cái chết của Muhammad vào năm 632, các chế độ Hồi giáo được thành lập, phát triển thành các đế chế xuyên quốc gia đa sắc tộc. Đế chế đa quốc gia là chế độ quân chủ chuyên chế do một vị vua, hoàng đế hoặc quốc vương cai trị. Dân số thuộc nhiều nhóm dân tộc và họ nói nhiều ngôn ngữ. Đế chế do một nhóm dân tộc thống trị và ngôn ngữ của họ thường là ngôn ngữ của chính quyền công. Triều đại cầm quyền thường, nhưng không phải lúc nào cũng vậy, đến từ nhóm đó. Một số quốc gia nhỏ hơn ở châu Âu không đa dạng về sắc tộc như vậy, nhưng cũng là các quốc gia theo triều đại, do một hoàng gia cai trị. Một số quốc gia nhỏ hơn vẫn tồn tại, chẳng hạn như các công quốc độc lập Liechtenstein, Andorra, Monaco và cộng hòa San Marino.

Hầu hết các lý thuyết đều coi nhà nước dân tộc là một hiện tượng châu Âu thế kỷ XIX, được tạo điều kiện thuận lợi bởi những phát triển như giáo dục do nhà nước ủy quyền, xóa mù chữ cho đại chúng và truyền thông đại chúng. Tuy nhiên, các nhà sử học cũng lưu ý đến sự xuất hiện sớm của một nhà nước và bản sắc tương đối thống nhất ở Bồ Đào Nha và Cộng hòa Hà Lan. Các học giả như Steven Weber, David Woodward, Michel Foucault và Jeremy Black đã đưa ra giả thuyết rằng quốc gia dân tộc không phát sinh từ sự khéo léo chính trị hoặc một nguồn không rõ ràng, cũng không phải là sự tình cờ của lịch sử hay phát minh chính trị. Đúng hơn, nhà nước dân tộc là sản phẩm phụ vô tình của những khám phá trí tuệ thế kỷ XV về kinh tế chính trị, chủ nghĩa tư bản, chủ nghĩa trọng thương, địa lý chính trị và địa lý kết hợp với bản đồ học và những tiến bộ trong công nghệ tạo bản đồ.

Một số quốc gia dân tộc, chẳng hạn như Đức và Ý, tồn tại ít nhất một phần là kết quả của các chiến dịch chính trị của những người theo chủ nghĩa dân tộc, trong thế kỷ XIX. Trong cả hai trường hợp, lãnh thổ trước đây được phân chia giữa các quốc gia khác, một số trong số đó rất nhỏ. Những ý tưởng tự do về thương mại tự do đóng một vai trò quan trọng trong sự thống nhất nước Đức, tiền thân là liên minh hải quan, Zollverein. Quyền tự quyết dân tộc là một khía cạnh quan trọng trong 14 điểm của Tổng thống Hoa Kỳ Woodrow Wilson, dẫn đến sự tan rã của Đế quốc Áo-Hung và Đế quốc Ottoman sau Thế chiến I, trong khi Đế quốc Nga trở thành Liên Xô sau thời Nga Nội chiến. Quá trình phi thực dân hóa dẫn đến việc thành lập các quốc gia dân tộc mới thay thế cho các đế chế đa quốc gia ở Thế giới thứ ba.

Toàn cầu hóa

Toàn cầu hóa chính trị bắt đầu vào thế kỷ XX thông qua các tổ chức liên chính phủ và các liên minh siêu quốc gia. Hội Quốc Liên được thành lập sau Thế chiến I và sau Thế chiến II nó được thay thế bởi Liên hợp quốc. Nhiều điều ước quốc tế khác nhau đã được ký kết thông qua nó. Hội nhập khu vực đã được Liên minh châu Phi, ASEAN, Liên minh châu Âu và Mercosur theo đuổi. Các thể chế chính trị quốc tế ở cấp độ quốc tế bao gồm Tòa án Hình sự Quốc tế, Quỹ Tiền tệ Quốc tế và Tổ chức Thương mại Thế giới.

Khoa học chính trị

Nghiên cứu về chính trị được gọi là khoa học chính trị, nó bao gồm nhiều lĩnh vực phụ, cụ thể là ba lĩnh vực: Chính trị so sánh, quan hệ quốc tế và triết học chính trị. Khoa học chính trị có liên quan đến và dựa trên các lĩnh vực kinh tế, luật, xã hội học, lịch sử, triết học, địa lý, tâm lý học, tâm thần học, nhân chủng học và khoa học thần kinh.

Chính trị so sánh là khoa học so sánh và giảng dạy các loại hiến pháp, chủ thể chính trị, cơ quan lập pháp và các lĩnh vực liên quan khác nhau. Quan hệ quốc tế đề cập đến sự tương tác giữa các quốc gia cũng như các tổ chức liên chính phủ và xuyên quốc gia. Triết học chính trị quan tâm nhiều hơn đến sự đóng góp của nhiều nhà tư tưởng và triết gia cổ điển và đương đại.

Khoa học chính trị có phương pháp luận đa dạng và tiếp thu nhiều phương pháp có nguồn gốc từ tâm lý học, nghiên cứu xã hội và khoa học thần kinh nhận thức. Các phương pháp tiếp cận bao gồm chủ nghĩa thực chứng, chủ nghĩa diễn giải, lý thuyết lựa chọn hợp lý, chủ nghĩa hành vi, chủ nghĩa cấu trúc, chủ nghĩa hậu cấu trúc, chủ nghĩa hiện thực, chủ nghĩa thể chế và chủ nghĩa đa nguyên. Khoa học chính trị, là một trong những khoa học xã hội, sử dụng các phương pháp và kỹ thuật liên quan đến các loại câu hỏi được tìm kiếm: các nguồn chính như tài liệu lịch sử và hồ sơ chính thức, các nguồn thứ cấp như các bài báo trên tạp chí khoa học, nghiên cứu khảo sát, phân tích thống kê, nghiên cứu trường hợp, nghiên cứu thực nghiệm và xây dựng mô hình.

Hệ thống chính trị

Hệ thống chính trị xác định quy trình đưa ra các quyết định chính thức của chính phủ. Nó thường được so sánh với hệ thống pháp luật, hệ thống kinh tế, hệ thống văn hóa và các hệ thống xã hội khác. Theo David Easton, “Một hệ thống chính trị có thể được chỉ định là các tương tác thông qua đó các giá trị được phân bổ một cách có thẩm quyền cho một xã hội”. Mỗi hệ thống chính trị được nhúng vào một xã hội có nền văn hóa chính trị riêng và đến lượt chúng định hình xã hội của mình thông qua chính sách công. Các tương tác giữa các hệ thống chính trị khác nhau là cơ sở cho chính trị toàn cầu.

Các hình thức chính phủ

Các hình thức chính phủ có thể được phân loại theo nhiều cách. Xét về cơ cấu quyền lực, có chế độ quân chủ (bao gồm cả chế độ quân chủ lập hiến) và chế độ cộng hòa (thường là tổng thống, bán tổng thống hoặc nghị viện).

Sự phân chia quyền lực mô tả mức độ tích hợp theo chiều ngang giữa cơ quan lập pháp, hành pháp, tư pháp và các thể chế độc lập khác.

Nguồn quyền lực

Nguồn gốc quyền lực quyết định sự khác biệt giữa chế độ dân chủ, chế độ đầu sỏ và chế độ chuyên quyền.

Trong một nền dân chủ, tính hợp pháp chính trị dựa trên chủ quyền của nhân dân. Các hình thức dân chủ bao gồm dân chủ đại diện, dân chủ trực tiếp và dân chủ đại diện. Chúng được phân biệt theo cách thức đưa ra quyết định, có thể là thông qua đại diện được bầu, trưng cầu dân ý hoặc bồi thẩm đoàn công dân. Nền dân chủ có thể là chế độ cộng hòa hoặc chế độ quân chủ lập hiến.

Chế độ đầu sỏ là một cấu trúc quyền lực mà ở đó một nhóm thiểu số cai trị. Những chế độ này có thể ở dạng chế độ vô chính phủ (anocracy), chế độ quý tộc (aristocracy), chế độ thiên tài (geniocracy), chế độ lão khoa (gerontocracy), chế độ Kakistocracy (do những người kém trình độ nhất điều hành), chế độ tham nhũng (kleptocracy), chế độ công trạng (kleptocracy), chế độ dân chủ (noocracy), chế độ đảng phái (particracy), chế độ tài phiệt (plutocracy), chế độ quân chủ (stratocracy), chế độ kỹ trị (technocracy), chế độ thần quyền (theocracy) hoặc chế độ Timocracy (nơi quyền lực bắt nguồn từ sự giàu có)…

Chế độ chuyên chế có thể là chế độ độc tài (bao gồm cả chế độ độc tài quân sự) hoặc chế độ quân chủ chuyên chế.

Hội nhập theo chiều dọc

Xét về mức độ hội nhập theo chiều dọc, hệ thống chính trị có thể được chia thành (từ ít hội nhập nhất đến nhiều nhất) liên bang, bang và nhà nước độc lập.

Liên bang (federation hay federal state) là một thực thể chính trị đặc trưng bởi sự hợp nhất của các tỉnh, tiểu bang hoặc các khu vực khác tự quản một phần dưới một chính quyền liên bang trung ương (chủ nghĩa liên bang). Trong một liên bang, tình trạng tự quản của các tiểu bang thành phần, cũng như sự phân chia quyền lực giữa các tiểu bang và chính quyền trung ương, thường được cố định theo hiến pháp và không thể bị thay đổi bởi quyết định đơn phương của bất kỳ đảng nào, các tiểu bang hoặc cơ quan chính trị liên bang. Các liên bang được thành lập đầu tiên ở Thụy Sĩ, sau đó là ở Hoa Kỳ vào năm 1776, ở Canada vào năm 1867 và ở Đức vào năm 1871 và vào năm 1901, Úc. So với một liên bang, một liên minh có ít quyền lực tập trung hơn.

Nhà nước (state)

Tất cả các hình thức chính phủ nêu trên đều là những biến thể của cùng một chính thể cơ bản, nhà nước có chủ quyền. Nhà nước được Max Weber định nghĩa là một thực thể chính trị có độc quyền về bạo lực trong lãnh thổ của mình, trong khi Công ước Montevideo quy định rằng các quốc gia cần có một lãnh thổ xác định; một dân số thường trú; một chính phủ; và một năng lực để tham gia vào các mối quan hệ quốc tế.

Một xã hội không quốc tịch (stateless society) là một xã hội không được quản lý bởi một nhà nước. Trong các xã hội không quốc tịch, có rất ít sự tập trung quyền lực; hầu hết các vị trí có thẩm quyền tồn tại đều có quyền lực rất hạn chế và thường không phải là các vị trí được nắm giữ lâu dài; và các tổ chức xã hội giải quyết tranh chấp thông qua các quy tắc được xác định trước có xu hướng nhỏ. Các xã hội không quốc tịch (stateless society) rất khác nhau về tổ chức kinh tế và thực hành văn hóa.

Trong khi các xã hội không quốc tịch là chuẩn mực ở thời tiền sử của loài người, thì ngày nay rất ít xã hội không quốc tịch tồn tại; gần như toàn bộ dân số toàn cầu cư trú trong phạm vi quyền lực của một quốc gia có chủ quyền. Ở một số vùng, cơ quan nhà nước danh nghĩa có thể rất yếu và nắm giữ rất ít hoặc không có quyền lực thực tế. Trong suốt lịch sử, hầu hết các dân tộc không quốc tịch đã được hòa nhập vào các xã hội dựa trên nhà nước xung quanh họ.

Một số triết lý chính trị coi nhà nước là điều không mong muốn, và do đó coi việc hình thành một xã hội không quốc tịch là một mục tiêu phải đạt được. Nguyên lý trung tâm của chủ nghĩa vô chính phủ là sự ủng hộ của xã hội không có nhà nước. Loại hình xã hội được tìm kiếm có sự khác biệt đáng kể giữa các trường phái tư tưởng vô chính phủ, từ chủ nghĩa cá nhân cực đoan đến chủ nghĩa tập thể hoàn toàn. Trong chủ nghĩa Marx, lý thuyết về nhà nước của Marx cho rằng trong một xã hội hậu tư bản, nhà nước, một thể chế không được ưa chuộng, sẽ không cần thiết và sẽ lụi tàn. Một khái niệm liên quan là chủ nghĩa cộng sản không quốc tịch, một cụm từ đôi khi được sử dụng để mô tả xã hội hậu tư bản được dự đoán trước của Marx.

Hiến pháp

Hiến pháp (constitutions) là những văn bản viết ra để chỉ rõ và hạn chế quyền hạn của các nhánh chính quyền khác nhau. Mặc dù hiến pháp là một văn bản viết ra, nhưng cũng có một hiến pháp bất thành văn. Hiến pháp bất thành văn liên tục được nhánh lập pháp và tư pháp của chính quyền viết ra; đây chỉ là một trong những trường hợp mà bản chất của hoàn cảnh quyết định hình thức chính quyền phù hợp nhất. Anh đã thiết lập kiểu hiến pháp viết ra trong Nội chiến nhưng sau khi Phục hồi đã từ bỏ chúng để các Thuộc địa Mỹ áp dụng sau khi họ được giải phóng và sau đó là Pháp sau Cách mạng và phần còn lại của châu Âu bao gồm các thuộc địa châu Âu.

Hiến pháp thường thiết lập sự phân chia quyền lực, chia chính quyền thành hành pháp, lập pháp và tư pháp (gọi chung là tam quyền (trias politica)), nhằm đạt được sự kiểm tra và cân bằng trong nhà nước. Các nhánh độc lập bổ sung cũng có thể được thành lập, bao gồm các ủy ban công vụ, ủy ban bầu cử và các tổ chức kiểm toán tối cao.

Văn hoá chính trị

Văn hóa chính trị mô tả cách văn hóa tác động đến chính trị. Mỗi hệ thống chính trị đều gắn liền với một nền văn hóa chính trị cụ thể. Lucian Pye định nghĩa: “Văn hóa chính trị là tập hợp các thái độ, niềm tin và tình cảm mang lại trật tự và ý nghĩa cho một quá trình chính trị, đồng thời cung cấp các giả định và quy tắc cơ bản chi phối hành vi trong hệ thống chính trị”.

Niềm tin là một yếu tố chính trong văn hóa chính trị, vì mức độ của nó quyết định năng lực hoạt động của nhà nước. Hậu vật chất là mức độ mà một nền văn hóa chính trị quan tâm đến các vấn đề không phải là mối quan tâm vật chất hoặc vật lý trực tiếp, chẳng hạn như nhân quyền và chủ nghĩa môi trường. Tôn giáo cũng có tác động đến văn hóa chính trị.

Rối loạn chính trị

Tham nhũng chính trị

Tham nhũng chính trị (political corruption) là việc sử dụng quyền lực để trục lợi cá nhân bất hợp pháp, do các viên chức chính phủ hoặc những người liên hệ trong mạng lưới của họ thực hiện. Các hình thức tham nhũng chính trị bao gồm hối lộ (bribery), bè phái (cronyism), gia đình trị (nepotism) và sự bảo trợ chính trị (political patronage). Các hình thức bảo trợ chính trị, đến lượt mình, bao gồm chủ nghĩa thân hữu (clientelism), phân bổ (earmarking), chuyển tiền bất hợp pháp (pork barreling), quỹ đen (slush funds) và hệ thống chiến lợi phẩm (spoils systems); cũng như các cỗ máy chính trị, là một hệ thống chính trị hoạt động vì mục đích tham nhũng.

Khi tham nhũng ăn sâu vào văn hóa chính trị, điều này có thể được gọi là chủ nghĩa gia trưởng (patrimonialism) hoặc chủ nghĩa gia trưởng mới (neopatrimonialism). Một hình thức chính phủ được xây dựng trên tham nhũng được gọi là chế độ tham nhũng (kleptocracy – quyền lực của kẻ trộm).

Chính trị không chân thành

Các từ chính trị (politics và political) đôi khi được sử dụng như những từ ngữ miệt thị để chỉ hành động chính trị được coi là quá nhiệt tình, biểu diễn hoặc không thành thật.

Các cấp độ chính trị

Chính trị vĩ mô

Chính trị vĩ mô (macropolitics) có thể mô tả các vấn đề chính trị ảnh hưởng đến toàn bộ hệ thống chính trị (ví dụ: quốc gia), hoặc đề cập đến sự tương tác giữa các hệ thống chính trị (ví dụ: quan hệ quốc tế).

Chính trị toàn cầu (global politics) hay chính trị thế giới (world politics) bao gồm mọi khía cạnh của chính trị ảnh hưởng đến nhiều hệ thống chính trị, trên thực tế có nghĩa là bất kỳ hiện tượng chính trị nào vượt qua biên giới quốc gia. Điều này có thể bao gồm các thành phố, quốc gia dân tộc, các tập đoàn đa quốc gia, các tổ chức phi chính phủ và/hoặc các tổ chức quốc tế. Một yếu tố quan trọng là quan hệ quốc tế: quan hệ giữa các quốc gia dân tộc có thể là hòa bình khi chúng được tiến hành thông qua ngoại giao, hoặc chúng có thể là bạo lực, được mô tả là chiến tranh. Các quốc gia có khả năng gây ảnh hưởng quốc tế mạnh mẽ được gọi là siêu cường (superpowers), trong khi các quốc gia kém quyền lực hơn có thể được gọi là cường quốc khu vực (regional powers) hoặc cường quốc trung bình (middle powers). Hệ thống quyền lực quốc tế được gọi là trật tự thế giới (world order), bị ảnh hưởng bởi sự cân bằng quyền lực xác định mức độ phân cực trong hệ thống. Các cường quốc mới nổi có khả năng gây bất ổn cho nó, đặc biệt là nếu họ thể hiện chủ nghĩa phục thù (revanchism) hoặc chủ nghĩa phục hồi lãnh thổ (irredentism).

Chính trị trong giới hạn của các hệ thống chính trị, trong bối cảnh đương đại tương ứng với biên giới quốc gia, được gọi là chính trị trong nước. Điều này bao gồm hầu hết các hình thức chính sách công, chẳng hạn như chính sách xã hội, chính sách kinh tế hoặc thực thi pháp luật, được thực thi bởi bộ máy quan liêu nhà nước.

Chính trị trung đại

Chính trị trung đại (Mesopolitics) mô tả chính trị của các cấu trúc trung gian trong một hệ thống chính trị, chẳng hạn như các đảng phái hoặc phong trào chính trị quốc gia.

Đảng chính trị (political party) là một tổ chức chính trị thường tìm cách đạt được và duy trì quyền lực chính trị trong chính phủ, thường bằng cách tham gia vào các chiến dịch chính trị, tiếp cận giáo dục hoặc các hành động phản kháng. Các đảng thường tán thành một hệ tư tưởng hoặc tầm nhìn đã được thể hiện, được củng cố bởi một nền tảng bằng văn bản với các mục tiêu cụ thể, tạo thành một liên minh giữa các lợi ích khác nhau.

Các đảng chính trị trong một hệ thống chính trị cụ thể cùng nhau tạo thành hệ thống đảng, có thể là đa đảng (multiparty), hai đảng (two-party), đảng thống trị (dominant-party) hoặc một đảng (one-party), tùy thuộc vào mức độ đa nguyên (pluralism). Điều này bị ảnh hưởng bởi các đặc điểm của hệ thống chính trị, bao gồm cả hệ thống bầu cử. Theo định luật Duverger, hệ thống trước sau có nhiều khả năng dẫn đến hệ thống hai đảng, trong khi hệ thống đại diện theo tỷ lệ có nhiều khả năng tạo ra hệ thống đa đảng.

Chính trị vi mô

Chính trị vi mô (Micropolitics) mô tả hành động của các cá nhân trong hệ thống chính trị. Điều này thường được mô tả là sự tham gia chính trị (political participation). Sự tham gia chính trị có thể có nhiều hình thức, bao gồm:
– Chủ nghĩa hoạt động (Activism).
– Tẩy chay (Boycott).
– Sự bất tuân dân sự (Civil disobedience).
– Biểu tình (Demonstration, Picketing).
– Đơn kiến ​​nghị (Petition).
– Hành động tấn công (Strike action).
– Kháng thuế (Tax resistance).
– Việc bỏ phiếu (voting) hoặc ngược lại, việc kiêng cử (abstentionism).

Giá trị chính trị

Nền dân chủ

Dân chủ (Democracy) là một hệ thống xử lý các xung đột trong đó kết quả phụ thuộc vào những gì người tham gia làm, nhưng không có lực lượng đơn lẻ nào kiểm soát những gì xảy ra và kết quả của nó. Sự không chắc chắn về kết quả là cố hữu trong nền dân chủ. Dân chủ làm cho mọi lực lượng phải đấu tranh liên tục để thực hiện quyền lợi của mình và phân chia quyền lực từ các nhóm người sang các bộ quy tắc.

Trong số các nhà lý thuyết chính trị hiện đại, có ba quan niệm trái ngược nhau về dân chủ: tập hợp (aggregative), thảo luận (deliberative) và cấp tiến (radical).

Dân chủ tập hợp

Lý thuyết về dân chủ tập (aggregative democracy) tuyên bố rằng mục đích của các quá trình dân chủ là thu hút các sở thích của công dân và tập hợp chúng lại với nhau để xác định những chính sách xã hội mà xã hội nên áp dụng. Do đó, những người ủng hộ quan điểm này cho rằng sự tham gia dân chủ nên chủ yếu tập trung vào việc bỏ phiếu, nơi chính sách có nhiều phiếu bầu nhất sẽ được thực hiện.

Có nhiều biến thể khác nhau của nền dân chủ tập hợp. Theo chủ nghĩa tối giản, dân chủ là một hệ thống chính phủ trong đó công dân đã trao cho các nhóm lãnh đạo chính trị quyền cai trị trong các cuộc bầu cử định kỳ. Theo quan niệm tối giản này, công dân không thể và không nên “cai trị” vì, ví dụ, về hầu hết các vấn đề, hầu hết thời gian, họ không có quan điểm rõ ràng hoặc quan điểm của họ không có cơ sở. Joseph Schumpeter đã nêu rõ quan điểm này một cách nổi tiếng nhất trong cuốn sách Chủ nghĩa tư bản, Chủ nghĩa xã hội và Dân chủ của ông. Những người ủng hộ chủ nghĩa tối giản đương đại bao gồm William H. Riker, Adam Przeworski, Richard Posner.

Theo lý thuyết dân chủ trực tiếp, mặt khác, công dân nên bỏ phiếu trực tiếp, không thông qua đại diện của họ, về các đề xuất lập pháp. Những người ủng hộ dân chủ trực tiếp đưa ra nhiều lý do khác nhau để ủng hộ quan điểm này. Hoạt động chính trị có thể có giá trị tự thân, nó xã hội hóa và giáo dục công dân, và sự tham gia của quần chúng có thể kiểm soát được giới tinh hoa quyền lực. Quan trọng nhất, công dân không tự cai trị mình trừ khi họ trực tiếp quyết định luật pháp và chính sách.

Chính phủ sẽ có xu hướng đưa ra các luật và chính sách gần với quan điểm của cử tri trung bình-một nửa ở bên trái và một nửa còn lại ở bên phải. Đây không phải là kết quả mong muốn vì nó đại diện cho hành động của giới tinh hoa chính trị ích kỷ và có phần vô trách nhiệm cạnh tranh giành phiếu bầu. Anthony Downs cho rằng các đảng phái chính trị theo ý thức hệ là cần thiết để đóng vai trò là người môi giới trung gian giữa cá nhân và chính phủ. Downs đã trình bày quan điểm này trong cuốn sách An Economic Theory of Democracy xuất bản năm 1957 của ông.

Robert A. Dahl lập luận rằng nguyên tắc dân chủ cơ bản là khi nói đến các quyết định tập thể ràng buộc, mỗi cá nhân trong một cộng đồng chính trị đều có quyền được cân nhắc lợi ích của mình một cách bình đẳng (không nhất thiết là tất cả mọi người đều được thỏa mãn như nhau bởi quyết định tập thể). Ông sử dụng thuật ngữ đa nguyên (polyarchy) để chỉ các xã hội tồn tại một tập hợp các thể chế và thủ tục nhất định được coi là dẫn đến nền dân chủ như vậy. Đầu tiên và quan trọng nhất trong số các thể chế này là sự diễn ra thường xuyên của các cuộc bầu cử tự do và công khai được sử dụng để lựa chọn những đại diện sau đó quản lý toàn bộ hoặc hầu hết các chính sách công của xã hội. Tuy nhiên, các thủ tục đa nguyên này có thể không tạo ra một nền dân chủ hoàn chỉnh nếu, ví dụ, nghèo đói ngăn cản sự tham gia chính trị. Tương tự như vậy, Ronald Dworkin lập luận rằng “dân chủ là một lý tưởng thực chất, không chỉ là một lý tưởng thủ tục”.

Dân chủ nghị luận

Dân chủ nghị luận (Deliberative democracy) dựa trên quan điểm cho rằng dân chủ là chính quyền bằng sự cân nhắc (deliberation). Không giống như nền dân chủ tổng hợp, nền dân chủ thảo luận cho rằng, để một quyết định dân chủ được hợp pháp, trước đó nó phải được cân nhắc một cách đích thực, chứ không chỉ đơn thuần là sự tổng hợp các ưu tiên xảy ra trong quá trình bỏ phiếu. Sự cân nhắc đích thực là sự cân nhắc giữa những người ra quyết định mà không bị bóp méo bởi quyền lực chính trị không đồng đều, chẳng hạn như quyền lực mà người ra quyết định có được thông qua sự giàu có về kinh tế hoặc sự hỗ trợ của các nhóm lợi ích. Nếu những người ra quyết định không thể đạt được sự đồng thuận sau khi cân nhắc kỹ lưỡng về một đề xuất, thì họ sẽ bỏ phiếu cho đề xuất đó bằng hình thức nguyên tắc đa số.

Dân chủ cấp tiến

Nền dân chủ cấp tiến (Radical democracy) dựa trên ý tưởng rằng có những mối quan hệ quyền lực phân cấp và áp bức tồn tại trong xã hội. Vai trò của nền dân chủ là làm cho những mối quan hệ đó trở nên rõ ràng và thách thức bằng cách cho phép sự khác biệt (difference), bất đồng chính kiến ​​(dissent) và đối kháng (antagonisms) trong các quá trình ra quyết định.

Sự bình đẳng

Bình đẳng (Equality) là trạng thái mà tất cả mọi người trong một xã hội cụ thể hoặc nhóm biệt lập đều có cùng địa vị xã hội, đặc biệt là địa vị kinh tế xã hội, bao gồm bảo vệ nhân quyền và phẩm giá, và tiếp cận bình đẳng với một số hàng hóa xã hội và dịch vụ xã hội. Hơn nữa, nó cũng có thể bao gồm bình đẳng về sức khỏe, bình đẳng về kinh tế và các an sinh xã hội khác. Bình đẳng xã hội đòi hỏi không có ranh giới giai cấp xã hội hoặc đẳng cấp được thực thi hợp pháp và không có sự phân biệt đối xử được thúc đẩy bởi một phần không thể chuyển nhượng trong bản sắc của một người. Để đạt được mục đích này, phải có công lý bình đẳng theo luật định và cơ hội bình đẳng bất kể, ví dụ, giới tính, dân tộc, tuổi tác, khuynh hướng tình dục, nguồn gốc, đẳng cấp hoặc giai cấp, thu nhập hoặc tài sản, ngôn ngữ, tôn giáo, niềm tin, ý kiến, sức khỏe hoặc khuyết tật.

Cánh tả, cánh hữu

Một cách hiểu phổ biến về chính trị là thông qua chính trị cánh tả, cánh hữu, trải dài từ chính trị cánh tả (left-wing politics) thông qua chủ nghĩa trung dung (centrism) đến chính trị cánh hữu (right-wing politics). Sự phân loại này tương đối gần đây và bắt nguồn từ Cách mạng Pháp, khi những thành viên Quốc hội ủng hộ nền cộng hòa, dân thường và xã hội thế tục ngồi bên trái và những người ủng hộ chế độ quân chủ, đặc quyền quý tộc và Giáo hội ngồi bên phải.

Ngày nay, cánh tả nói chung là những người theo chủ nghĩa cấp tiến, tìm kiếm sự tiến bộ xã hội trong xã hội. Các thành phần cực đoan hơn của cánh tả, được gọi là cực tả (far-left), có xu hướng ủng hộ các biện pháp cách mạng để đạt được điều này. Điều này bao gồm các hệ tư tưởng như Chủ nghĩa Cộng sản (Communism) và Chủ nghĩa Mác (Marxism). Mặt khác, phe trung tả (center-left) lại ủng hộ những cách tiếp cận mang tính cải cách hơn, chẳng hạn như cách tiếp cận dân chủ xã hội.

Ngược lại, cánh hữu thường được thúc đẩy bởi chủ nghĩa bảo thủ (conservatism), tìm cách bảo tồn những gì họ coi là các yếu tố quan trọng của xã hội như luật pháp và trật tự, chính quyền liên bang hạn chế và bảo vệ các quyền tự do cá nhân. Cực hữu (far-right) còn đi xa hơn thế, và thường đại diện cho một sự phản động chống lại sự tiến bộ, tìm cách hủy bỏ nó. Ví dụ về các hệ tư tưởng như vậy bao gồm Chủ nghĩa phát xít (Fascism) và Chủ nghĩa quốc xã (Nazism). Trung hữu (center-right) có thể ít rõ ràng hơn và hỗn tạp hơn về mặt này, với những người theo chủ nghĩa tân bảo thủ (neoconservatives) ủng hộ sự lan rộng của thị trường tự do và chủ nghĩa tư bản (free markets), và những người bảo thủ (capitalism) một quốc gia cởi mở hơn với các chương trình phúc lợi xã hội.

Theo Norberto Bobbio, một trong những người phát ngôn chính của sự phân biệt này, cánh tả tin vào nỗ lực xóa bỏ bất bình đẳng xã hội-cho rằng đó là phi đạo đức hoặc không tự nhiên, trong khi cánh hữu coi hầu hết bất bình đẳng xã hội là kết quả của bất bình đẳng tự nhiên không thể xóa bỏ, và coi những nỗ lực thực thi bình đẳng xã hội là không tưởng hoặc độc đoán. Một số hệ tư tưởng, đáng chú ý là Dân chủ Thiên chúa giáo (Christian Democracy), tuyên bố kết hợp chính trị cánh tả và cánh hữu; theo Geoffrey K. Roberts và Patricia Hogwood, “Về mặt hệ tư tưởng, Dân chủ Thiên chúa giáo đã kết hợp nhiều quan điểm của những người theo chủ nghĩa tự do, bảo thủ và xã hội chủ nghĩa trong khuôn khổ rộng hơn về các nguyên tắc đạo đức và Thiên chúa giáo”. Các phong trào tuyên bố hoặc trước đây tuyên bố là đứng trên sự chia rẽ cánh tả-hữu bao gồm chính trị kinh tế Phát xít Terza Posizione ở Ý và Chủ nghĩa Peron ở Argentina.

Tự do

Tự do chính trị, còn được gọi là tự do chính trị (political liberty) hoặc quyền tự chủ (autonomy) là một khái niệm trung tâm trong tư tưởng chính trị và là một trong những đặc điểm quan trọng nhất của xã hội dân chủ. Tự do tiêu cực (negative liberty) được mô tả là tự do khỏi sự áp bức hoặc cưỡng bức và những ràng buộc bên ngoài vô lý đối với hành động, thường được ban hành thông qua các quyền dân sự và chính trị, trong khi tự do tích cực (positive liberty) là sự vắng mặt của các điều kiện tàn tật đối với một cá nhân và sự đáp ứng các điều kiện cho phép, ví dụ như sự ép buộc về kinh tế, trong một xã hội. Cách tiếp cận năng lực này đối với tự do đòi hỏi các quyền kinh tế, xã hội và văn hóa để có thể thực hiện được.

Chủ nghĩa độc tài và chủ nghĩa tự do

Chủ nghĩa độc tài (authoritarianism) và chủ nghĩa tự do (libertarianism) không đồng ý về mức độ tự do cá nhân mà mỗi người sở hữu trong xã hội đó so với nhà nước. Một tác giả mô tả các hệ thống chính trị độc tài là những hệ thống mà “quyền và mục tiêu cá nhân bị khuất phục trước các mục tiêu, kỳ vọng và sự tuân thủ của nhóm”, trong khi những người theo chủ nghĩa tự do thường phản đối nhà nước và coi cá nhân là có chủ quyền. Ở dạng tinh khiết nhất của họ, những người theo chủ nghĩa tự do là những người theo chủ nghĩa vô chính phủ (anarchists), những người ủng hộ việc bãi bỏ hoàn toàn nhà nước, các đảng phái chính trị và các thực thể chính trị khác, trong khi những người theo chủ nghĩa độc tài thuần túy, theo định nghĩa, là những người theo chủ nghĩa toàn trị (totalitarians) ủng hộ sự kiểm soát của nhà nước đối với mọi khía cạnh của xã hội.

Ví dụ, chủ nghĩa tự do cổ điển (classical liberalism) còn được gọi là chủ nghĩa tự do laissez-faire (laissez-faire liberalism) là một học thuyết nhấn mạnh đến quyền tự do cá nhân và chính phủ hạn chế. Điều này bao gồm tầm quan trọng của lý trí con người, quyền sở hữu cá nhân, thị trường tự do, quyền tự nhiên, bảo vệ quyền tự do dân sự, hạn chế hiến pháp đối với chính phủ và quyền tự do cá nhân khỏi sự hạn chế như được minh họa trong các tác phẩm của John Locke, Adam Smith, David Hume, David Ricardo, Voltaire, Montesquieu và những người khác. Theo Viện nghiên cứu nhân văn tự do, “quan điểm tự do hay tự do cổ điển là phúc lợi cá nhân, sự thịnh vượng và sự hòa hợp xã hội được thúc đẩy bởi nhiều tự do nhất có thể và ít chính phủ nhất có thể”. Đối với triết gia chính trị vô chính phủ L. Susan Brown (1993), “chủ nghĩa tự do và chủ nghĩa vô chính phủ là hai triết lý chính trị về cơ bản quan tâm đến quyền tự do cá nhân nhưng lại khác nhau theo những cách rất riêng biệt. Chủ nghĩa vô chính phủ chia sẻ với chủ nghĩa tự do một cam kết cấp tiến đối với quyền tự do cá nhân trong khi bác bỏ các mối quan hệ sở hữu cạnh tranh của chủ nghĩa tự do”./.