Trong học thuyết duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác, phương thức sản xuất (tiếng Anh – mode of production, tiếng Đức: Produktionsweise, “cách sản xuất”) là sự kết hợp cụ thể của:
– Lực lượng sản xuất (productive forces): bao gồm sức lao động của con người và phương tiện sản xuất (means of production – công cụ, máy móc, nhà máy, cơ sở hạ tầng, kiến thức kỹ thuật, nguyên liệu thô, thực vật, động vật, đất đai khai thác).
– Quan hệ sản xuất (relations of production) xã hội và kỹ thuật: bao gồm quan hệ sở hữu, quyền lực và kiểm soát (luật pháp) chi phối các phương tiện sản xuất của xã hội, các hiệp hội lao động hợp tác, quan hệ giữa con người và đối tượng lao động của họ, và quan hệ giữa các giai cấp xã hội.
Marx nói rằng khả năng sản xuất và sự tham gia của một người vào các mối quan hệ xã hội là hai đặc điểm thiết yếu của sự tái sản xuất xã hội, và rằng phương thức cụ thể của các mối quan hệ xã hội đó trong phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa vốn có mâu thuẫn với sự phát triển tiến bộ của các khả năng sản xuất của con người. Một khái niệm tiền thân là phương thức sinh tồn của Adam Smith, mô tả sự tiến triển của các loại hình xã hội dựa trên cách thức công dân của một xã hội cung cấp cho nhu cầu vật chất của họ.
…
