Xem thêm:
CHẾ ĐỘ QUÂN CHỦ Ở NEPAL SỤP ĐỔ: CÚ SỐC BẤT NGỜ HAY KẾT CỤC TẤT YẾU?
Cuộc khủng hoảng tháng 9/2025 ở Nepal không phải là một cuộc bạo loạn tự phát, mà là đỉnh điểm của sự hội tụ giữa một thế hệ Z am hiểu công nghệ, một chính phủ thất bại và một quân đội có tính toán chiến lược. Sự kiện này đại diện cho một mô hình thay đổi chính trị mới, đặc trưng bởi các phong trào không có lãnh đạo, mang bản chất kỹ thuật số, có khả năng nhanh chóng làm sụp đổ các cấu trúc nhà nước. Sự không can thiệp có chủ ý của Quân đội Nepal đã cho phép họ nổi lên như người phân xử quyền lực cuối cùng. Cuộc khủng hoảng này, khi được xem xét cùng với các cuộc nổi dậy tương tự ở Sri Lanka (2022) và Bangladesh (2024), báo hiệu một kỷ nguyên bất ổn chính trị mới và đầy biến động ở Nam Á.
Nguyên nhân bùng nổ: mồi lửa và thuốc súng
Cuộc khủng hoảng được châm ngòi bởi một quyết định chính sách sai lầm nghiêm trọng của chính phủ, nhưng nó đã bùng cháy trên một thùng thuốc súng gồm những bất bình xã hội và kinh tế đã tích tụ từ lâu.
Mồi lửa – lệnh cấm mạng xã hội
Ngày 4/9/2025, chính phủ của Thủ tướng K.P. Sharma Oli đã ra lệnh cấm 26 nền tảng mạng xã hội lớn, bao gồm Facebook, X, Instagram và WhatsApp, với lý do các công ty này không tuân thủ các quy định đăng ký mới. Mặc dù chính phủ tuyên bố đây là một biện pháp quản lý để chống tin giả và thu thuế, công chúng, đặc biệt là thế hệ Z, đã coi đây là một hành động kiểm duyệt trắng trợn và một cuộc tấn công vào quyền tự do ngôn luận, sinh kế và kết nối của họ. Chính phủ đã không hiểu được vai trò trung tâm của mạng xã hội đối với cuộc sống của giới trẻ, tạo ra một sự tính toán sai lầm mang tính thế hệ.
Thuốc súng – các điều kiện sẵn có
– Tham nhũng hệ thống: Sự tức giận lan rộng của công chúng đối với một tầng lớp chính trị bị coi là tham nhũng và chỉ quan tâm đến lợi ích cá nhân là nguyên nhân sâu xa.
– Xu hướng “#NepoKid”: Các video lan truyền trên TikTok phơi bày lối sống xa hoa của con cái các chính trị gia đã tạo ra một sự tương phản rõ rệt với cuộc sống khó khăn của người dân bình thường, biến sự bất mãn mơ hồ thành một bản cáo trạng cụ thể đối với giai cấp cầm quyền.
– Tuyệt vọng kinh tế: Tỷ lệ thất nghiệp ở thanh niên cao (trên 20%) và sự thiếu cơ hội đã buộc hàng ngàn người trẻ phải rời khỏi đất nước mỗi ngày. Đối với họ, lệnh cấm mạng xã hội không chỉ là một cuộc tấn công vào quyền tự do mà còn là một đòn giáng vào sinh kế của họ.
Phong trào Gen Z: Các kiến trúc sư của cuộc nổi dậy
Cuộc nổi dậy là một biểu hiện của một hình thức hoạt động chính trị mới, được tổ chức một cách tinh vi và có khả năng thích ứng cao.
Cấu trúc “Không lãnh đạo nhưng có tổ chức”
Phong trào không có một nhà lãnh đạo chính thức duy nhất, khiến nó trở nên kiên cường trước sự đàn áp của nhà nước. Tuy nhiên, nó không hề vô tổ chức. Một tổ chức phi chính phủ có tên là
Hami Nepal (“Chúng tôi là Nepal”), do cựu DJ và doanh nhân Sudan Gurung lãnh đạo, đã đóng vai trò then chốt trong việc cung cấp bộ khung hậu cần và pháp lý cho các cuộc biểu tình ban đầu. Mô hình “hỗn loạn có cấu trúc” này kết hợp sự kiên cường của một mạng lưới phi tập trung với hiệu quả của một nhà tổ chức tập trung.
Chiến thuật và biểu tượng
Phong trào đã sử dụng một cách điêu luyện sự kết hợp giữa các chiến thuật kỹ thuật số và thực địa.
– Kỹ thuật số: Ngay cả khi bị cấm, các nhà hoạt động vẫn sử dụng các ứng dụng mã hóa và các nền tảng chưa bị cấm như TikTok để phối hợp và huy động.
– Thực địa: Những người biểu tình, đặc biệt là học sinh, mặc đồng phục và mang theo sách giáo khoa, tạo ra một biểu tượng mạnh mẽ rằng chính phủ đang đánh cắp tương lai của họ.
Biểu tượng văn hóa
Việc sử dụng lá cờ Jolly Roger của băng Mũ Rơm từ bộ anime One Piece đã đóng vai trò như một mật mã văn hóa toàn cầu về cuộc nổi loạn chống lại chính quyền tham nhũng, kết nối phong trào với một câu chuyện phổ quát.
Yêu sách tiến hóa
Các yêu sách của phong trào đã phát triển nhanh chóng từ việc yêu cầu dỡ bỏ lệnh cấm mạng xã hội thành các yêu sách “không thể đàm phán” sau cuộc đàn áp bạo lực của cảnh sát, bao gồm việc giải tán Quốc hội và tổ chức các cuộc bầu cử mới.
Biên niên sử về sự sụp đổ (48 giờ)
Ngày 8/9: Hàng chục ngàn người biểu tình ôn hòa đã tập trung tại Kathmandu. Tình hình leo thang khi cảnh sát sử dụng vũ lực gây chết người, bao gồm cả đạn thật, để đáp trả những người biểu tình cố gắng vượt qua hàng rào an ninh, khiến ít nhất 19 người thiệt mạng và hàng trăm người bị thương. Chính phủ vội vàng dỡ bỏ lệnh cấm và Bộ trưởng Nội vụ từ chức, nhưng đã quá muộn.
Ngày 9/9: Sự tức giận về các vụ giết người đã bùng nổ thành bạo lực trả đũa. Những người biểu tình đã đốt phá các tòa nhà chính phủ quan trọng, bao gồm các phần của Quốc hội, Tòa án Tối cao, và dinh thự của Tổng thống/Thủ tướng. Các chính trị gia cấp cao đã bị tấn công thể xác trên đường phố. Đối mặt với sự sụp đổ hoàn toàn của trật tự, Thủ tướng K.P. Sharma Oli đã từ chức.
Vai trò chiến lược của quân đội: sự im lặng có tính toán
Phản ứng của Quân đội Nepal là yếu tố quyết định kết quả của cuộc khủng hoảng.
“Nhân chứng câm lặng”
Trong những giờ phút quan trọng khi nhà nước dân sự sụp đổ, Quân đội Nepal đã ở yên trong các doanh trại của mình, đóng vai trò là một “nhân chứng câm lặng” cho sự hỗn loạn. Sự không hành động có chủ ý này đã tạo ra một khoảng trống an ninh, cho phép chính phủ dân sự tự hủy hoại.
Bối cảnh lịch sử
Trong lịch sử, quân đội có lòng trung thành với chế độ quân chủ và sau đó là với khái niệm trừu tượng về nhà nước Nepal, chứ không phải với bất kỳ chính phủ dân sự nào. Khi chính phủ của ông Oli mất đi tính chính danh, quân đội dường như đã kết luận rằng việc bảo vệ chính phủ đó không còn đồng nghĩa với việc bảo vệ nhà nước.
Bước vào khoảng trống quyền lực
Quân đội chỉ được triển khai sau khi chính phủ dân sự đã sụp đổ. Họ không thực hiện một cuộc đảo chính truyền thống. Thay vào đó, họ bước vào khoảng trống quyền lực với tư cách là người lập lại trật tự và ngay lập tức bắt đầu đối thoại với các nhà lãnh đạo biểu tình về việc thành lập một chính phủ lâm thời. Bằng cách này, quân đội đã định vị mình là người bảo vệ nhân dân khỏi các chính trị gia, trở thành người phân xử quyền lực cuối cùng mà không phải đối mặt với sự lên án quốc tế.
Bối cảnh khu vực: Một xu hướng bất ổn mới ở Nam Á
Các sự kiện ở Nepal là một phần của một xu hướng khu vực rộng lớn hơn, cho thấy những điểm tương đồng đáng kinh ngạc với các cuộc nổi dậy ở Sri Lanka (2022) và Bangladesh (2024).
Mô thức chung:
– Tác nhân kích hoạt: Một bất bình cụ thể (sụp đổ kinh tế, hạn ngạch việc làm, cấm mạng xã hội) đã châm ngòi cho sự phẫn nộ sâu sắc hơn về tham nhũng và quản lý yếu kém.
– Nhân vật chính: Các phong trào đều do thanh niên lãnh đạo, được tổ chức bằng kỹ thuật số, và bác bỏ toàn bộ giới chính trị.
– Kết cục: Cả ba cuộc nổi dậy đều thành công trong việc lật đổ người đứng đầu chính phủ.
– Vai trò của quân đội: Trong mỗi trường hợp, quân đội đã kiềm chế ban đầu, cho phép chính phủ dân sự sụp đổ, sau đó bước vào để quản lý quá trình chuyển đổi, củng cố vai trò của mình như một nhà môi giới quyền lực.
Những cuộc nổi dậy này làm nổi bật một cuộc xung đột cơ bản giữa một thế hệ trẻ, kết nối toàn cầu và một tầng lớp chính trị già cỗi, tham nhũng và xa rời thực tế.
Cuộc khủng hoảng Nepal tháng 9/2025 đã thiết lập một mô thức chính trị mới và đầy thách thức, được xác định bởi sức mạnh của các mạng lưới kỹ thuật số không lãnh đạo và vai trò trọng tài của quân đội.
Triển vọng cho Nepal: Tương lai trước mắt của Nepal đầy rẫy sự không chắc chắn. Quá trình chuyển đổi do quân đội hậu thuẫn có thể lập lại trật tự, nhưng nó không giải quyết được những bất bình căn bản đã châm ngòi cho cuộc nổi dậy. Thách thức chính sẽ là liệu năng lượng của phong trào có thể được chuyển thành cải cách chính trị bền vững hay không.
Ý nghĩa rộng lớn hơn: “Mô hình Nepal” là một lời cảnh báo rõ ràng cho các chính phủ trên toàn thế giới. Những nỗ lực kiểm soát không gian kỹ thuật số bằng vũ lực có khả năng phản tác dụng một cách thảm khốc. Giải quyết các nguyên nhân gốc rễ của sự vỡ mộng của giới trẻ – tham nhũng, thiếu cơ hội kinh tế và sự loại trừ chính trị – không còn là vấn đề ưu tiên chính sách mà là vấn đề an ninh quốc gia. Trong thế kỷ XXI, đường phố, được tổ chức thông qua điện thoại thông minh, có thể và sẽ yêu cầu nhà nước phải chịu trách nhiệm./.
Xem thêm:
CHẾ ĐỘ QUÂN CHỦ Ở NEPAL SỤP ĐỔ: CÚ SỐC BẤT NGỜ HAY KẾT CỤC TẤT YẾU?
