Tổng quan:
– Kiểu loại: tên lửa chống hạm
– Xuất xứ: Pháp
– Lịch sử phục vụ: từ năm 1975
– Được sử dụng trong: Chiến tranh Iran-Iraq; Chiến tranh Falklands
– Nhà thiết kế: Nord Aviation (1967-1970); Aérospatiale (1970-1974)
– Nhà sản xuất: Aérospatiale (1979-1999); Aérospatiale-Matra (1999-2001); MBDA Pháp (2001 đến nay)
– Khối lượng: 780 kg
– Chiều dài: 6 m
– Đường kính: 34,8 cm
– Trọng lượng đầu đạn: 165 kg
– Động cơ: động cơ đẩy rắn turbojet (phiên bản MM40 Block 3)
– Sải cánh: 1,35 m
– Phạm vi hoạt động:
+ 40 km (22 hl) – MM38 phóng từ mặt đất
+ 70 km (38 hl) – AM39 phóng từ trên không
+ 50 km (27 hl) – SM39 phóng từ tàu ngầm
+ 200 km (110 hl) – MM40 Block 3 phóng từ bề mặt (Exocet Mobile Coastal)
– Độ cao bay: Lướt trên mặt biển
– Tốc độ tối đa: Mach 0,93 (1.148 km/h hay 620 hl/g)
– Hệ thống dẫn hướng: dẫn hướng quán tính, dẫn đường bằng radar chủ động và dẫn hướng bằng GPS
– Nền tảng phóng (đa nền tảng):
+ MM38 – trên bề mặt
+ AM39 – từ trên không
+ SM39 – từ tàu ngầm
+ MM40 – từ bề mặt.
Exocet (phát âm tiếng Pháp: \ɛɡzɔsɛ\) là tên lửa chống hạm do Pháp chế tạo có nhiều phiên bản khác nhau có thể phóng từ tàu mặt nước, tàu ngầm, trực thăng và máy bay cánh cố định. Exocet được ra mắt lần đầu tiên trong Chiến tranh Falklands.
Tên của tên lửa được đặt bởi M. Guillot, lúc đó là giám đốc kỹ thuật của Nord Aviation. Đó là từ tiếng Pháp tên một loại cá chuồn, từ tiếng Latinh exocoetus, phiên âm của tên Hy Lạp cho loài cá đôi khi bay vào thuyền: ἐξώκοιτος (exōkoitos), nghĩa đen là “nằm xuống bên ngoài (ἒξω, κεῖμαι), ngủ bên ngoài”.
Exocet được chế tạo bởi MBDA, một công ty tên lửa châu Âu. Nord bắt đầu phát triển vào năm 1967 như một vũ khí phóng từ tàu mang tên MM38. Vài năm sau, Aerospatiale và Nord hợp nhất. Thiết kế phần thân cơ bản dựa trên tên lửa chiến thuật không đối đất Nord AS-30. MM38 phóng trên biển được đưa vào hoạt động vào năm 1975, trong khi AM39 Exocet phóng từ trên không bắt đầu được phát triển vào năm 1974 và được đưa vào biên chế Hải quân Pháp 5 năm sau đó vào năm 1979.
Tên lửa tương đối nhỏ gọn được thiết kế để tấn công các tàu chiến cỡ nhỏ đến trung bình (khinh hạm, tàu hộ vệ và tàu khu trục), mặc dù bắn nhiều lần sẽ có hiệu quả chống lại các tàu lớn hơn, chẳng hạn như tàu sân bay. Nó được dẫn đường quán tính khi đang bay và bật radar chủ động vào cuối hành trình để tìm và đánh mục tiêu. Để đối phó với hệ thống phòng không xung quanh mục tiêu, nó duy trì độ cao rất thấp khi bay vào, chỉ ở độ cao 1-2 m so với mặt biển. Do ảnh hưởng của đường chân trời của radar, điều này có nghĩa là mục tiêu có thể không phát hiện thấy một cuộc tấn công đang đến cho đến khi tên lửa chỉ còn cách 6.000 m từ cú va chạm. Điều này để lại rất ít thời gian cho phản ứng và kích thích việc thiết kế các hệ thống vũ khí tầm gần CIWS (close-in weapon systems).
Động cơ tên lửa sử dụng nhiên liệu rắn, mang lại cho Exocet tầm bắn tối đa 70 km (38 hl). Nó đã được thay thế trên phiên bản tên lửa phóng từ tàu Block 3 MM40 bằng một bộ tăng lực đẩy chất rắn và một động cơ tua-bin phản lực giúp tăng tầm bắn của tên lửa lên hơn 180 km (97 hl). Phiên bản phóng từ tàu ngầm tên lửa được phóng bằng ống phóng lôi.
Phiên bản
– MM38 (phóng từ mặt đất, mặt biển) – được triển khai trên tàu chiến. Tầm bắn: 42 km. Không còn được sản xuất. Một phiên bản phòng thủ bờ biển được gọi là “Excalibur” đã được phát triển ở Vương quốc Anh và được triển khai ở Gibraltar từ năm 1985 đến 1997.
– AM38 (phóng từ trực thăng – chỉ thử nghiệm).
– AM39 (phóng từ trên không) – B2 Mod 2: triển khai trên 14 loại máy bay (máy bay chiến đấu, máy bay tuần tra hàng hải, máy bay trực thăng). Tầm bắn 50-70 km, tùy thuộc vào độ cao và tốc độ của máy bay phóng.
– SM39 (phóng từ tàu ngầm) – B2 Mod 2: triển khai trên tàu ngầm. Tên lửa được đặt bên trong một viên nang phóng kín nước (véc-tơ Sous marin, VSM), được phóng đi từ các ống phóng lôi của tàu ngầm. Khi rời khỏi mặt nước, viên nang chứa quả tên lửa được đẩy ra và động cơ của tên lửa được kích hoạt. Sau đó, nó hoạt động giống như một MM40. Tên lửa sẽ được bắn ở độ sâu nhất định, điều này đặc biệt thích hợp cho các hoạt động ngầm kín đáo.
– MM40 (phóng từ bề mặt) – Block 1, Block 2 và Block 3: được triển khai trên tàu chiến và các khẩu đội ven biển. Tầm bắn 72 km đối với Block 2, trên 200 km đối với Block 3.
MM40 Block 3
Vào tháng 2/2004, Délégation Générale pour l’Armement (DGA) thông báo cho MBDA về hợp đồng thiết kế và sản xuất một tên lửa mới, MM40 Block 3. Nó có tầm bắn được cải thiện, trên 180 km (97 hl) – thông qua việc sử dụng động cơ tua-bin phản lực với 4 cửa hút gió để cung cấp luồng khí liên tục tổ hợp nguồn trong quá trình cơ động high-G.
Tên lửa Block 3 chấp nhận các lệnh về điểm tham chiếu của hệ thống dẫn đường GPS, cho phép nó tấn công các mục tiêu trên biển từ các góc độ khác nhau và tấn công các mục tiêu trên bộ, đóng vai trò cận biên như một tên lửa tấn công đất liền. Exocet Block 3 nhẹ hơn so với Exocet MM40 Block 2 trước đó.
45 Block 3 Exocets đã được Hải quân Pháp đặt hàng vào tháng 12/2008 cho các tàu mang tên lửa Block 2, cụ thể là các khinh hạm lớp Horizon và lớp Aquitaine. Đây không phải là sản phẩm mới mà là việc chuyển đổi các tên lửa Block 2 cũ hơn sang tiêu chuẩn Block 3. Lần bắn thử nghiệm cuối cùng của MM40 Block 3 đã diễn ra trên bãi thử Île du Levant vào ngày 25/4/2007 và việc chế tạo hàng loạt bắt đầu vào tháng 10/2008. Vụ bắn thử đầu tiên của Block 3 từ một tàu chiến diễn ra vào ngày 18/3/2010, từ lực lượng Không quân Hải quân Pháp, khinh hạm quốc phòng Chevalier Paul. Năm 2012, một động cơ mới do công ty Avibras phối hợp với MBDA thiết kế và sản xuất tại Brazil đã được thử nghiệm trên tên lửa MM40 của Hải quân Brazil.
Bên cạnh quân đội Pháp, Block 3 Hải quân đã được đặt hàng bởi một số hải quân khác bao gồm hải quân của Hy Lạp, UAE, Chile, Peru, Qatar, Oman, Indonesia và Morocco.
Các đối thủ cạnh tranh chính của Exocet là Harpoon do Mỹ sản xuất, Otomat của Ý, RBS15 của Thụy Điển và dòng Yingji của Trung Quốc.
Lịch sử hoạt động
Trong chiến tranh Falklands
Năm 1982, trong Chiến tranh Falklands, máy bay chiến đấu Dassault-Breguet Super Étendard của Hải quân Argentina mang phiên bản phóng từ trên không AM39 của Exocet đã gây ra thiệt hại khiến tàu khu trục HMS Sheffield của Hải quân Hoàng gia Anh bị đánh chìm vào ngày 4/5/1982. Thêm 2 quả Exocets nữa tấn công chiếc tàu hàng 15.000 tấn Atlantic Conveyor vào ngày 25/5. 2 quả tên lửa hạm đối hạm MM38 đã được chuyển từ tàu khu trục ARA Seguí, một cựu khu trục hạm lớp Allen M. Sumner của Hải quân Hoa Kỳ, chuyển sang một bệ phóng ngẫu hứng để sử dụng trên đất liền. Tên lửa được phóng vào ngày 12/6/1982 và một quả trúng tàu khu trục HMS Glamorgan.
Tàu HMS Sheffield
Sheffield là một tàu khu trục tên lửa dẫn đường Type 42. Vào ngày 4/5/1982, Sheffield đang trong trạng thái sẵn sàng chiến đấu cấp 2 ở phía Nam trong đội hình 3 khu trục hạm Type 42 thì nó bị trúng một trong hai tên lửa Exocet phóng từ trên không AM39 của máy bay chiến đấu tấn công Super Étendard của Argentina. Tên lửa thứ hai trật xuống biển cách của nó khoảng nửa dặm.
Tên lửa tấn công Sheffield tác động vào mạn phải ở boong 2, đi xuyên qua tàu và chọc thủng vách ngăn của khoang máy phụ phía trước 2,4 m trên vạch nước biển, tạo ra một lỗ thủng thân tàu khoảng 1,2×3 m. Có vẻ như đầu đạn đã không phát nổ. 20 thành viên thủy thủ đoàn đã thiệt mạng và 26 người bị thương. Con tàu được được trục vớt và kéo về vào ngày 10/5. Việc Sheffield mất đi là một cú sốc sâu sắc đối với công chúng và chính phủ Anh.
Báo cáo chính thức của Ủy ban điều tra Hải quân Hoàng gia Anh cho biết bằng chứng chỉ ra rằng đầu đạn không phát nổ. Trong 4 ngày rưỡi mà con tàu vẫn nổi, 5 cuộc kiểm tra trục vớt đã được thực hiện và một số bức ảnh đã được chụp. Các thành viên của thủy thủ đoàn đã được phỏng vấn và các chuyên gia của Exocet đưa ra lời khai (Hải quân Hoàng gia Anh có 15 tàu tác chiến mặt nước được trang bị Exocets trong Chiến tranh Falklands). Không có bằng chứng về một vụ nổ, mặc dù nhiên liệu đốt cháy từ động cơ tên lửa đã gây ra hỏa hoạn mà không thể kiểm soát được vì các thiết bị chữa cháy đã bị ngừng hoạt động.
Tàu SS Atlantic Conveyor
Atlantic Conveyor là một tàu container 14.950 tấn và đã được chuyển đổi vội vàng dùng để chở máy bay trên boong. Nó chở trực thăng và vật tư, bao gồm cả bom chùm. 2 quả tên lửa Exocet đã được bắn vào một khinh hạm khác, nhưng đã bị vô hiệu trước hệ thống phòng thủ của tàu và nhắm mục tiêu vào Atlantic Conveyor. Cả hai tên lửa đều lao vào tàu container ở khu cảng neo đậu và đầu đạn phát nổ sau khi xuyên thủng vỏ tàu. Nhân chứng, Hoàng tử Andrew báo cáo rằng các mảnh vỡ đã gây ra “những tia nước bắn tung tóe trong nước cách đó khoảng một phần tư dặm”. 12 người đã thiệt mạng và những người sống sót được đưa qua tàu HMS Hermes. Atlantic Conveyor bị chìm khi chưa được kéo ba ngày sau đó.
Tàu HMS Invincible
Vào ngày 30/5, hai chiếc máy bay Super Étendards, một chiếc mang Exocet phóng từ trên không cuối cùng còn lại của Argentina, được hộ tống bởi bốn chiếc Douglas A-4C Skyhawks, mỗi chiếc mang hai quả bom 500 lb, đã cất cánh để tấn công tàu sân bay HMS Invincible. Tình báo Argentina đã tìm cách xác định vị trí của Invincible từ việc phân tích đường bay của máy bay từ lực lượng đặc nhiệm đến quần đảo. Tuy nhiên, người Anh đã ra lệnh thường trực rằng tất cả các máy bay tiến hành quá cảnh ở mức độ thấp khi rời hoặc quay trở lại tàu để ngụy trang vị trí của nó. Chiến thuật này đã làm tổn hại đến cuộc tấn công của người Argentina, cuộc tấn công tập trung vào một nhóm tàu hộ tống cách tàu chính 40 dặm về phía Nam. Hai trong số những chiếc Skyhawk đang tấn công đã bị bắn hạ: một chiếc do tên lửa Sea Dart bắn bởi HMS Exeter, và trong khi số phận của quả Exocet chưa bao giờ được xác định rõ ràng, phi hành đoàn của HMS Avenger tuyên bố rằng súng 4,5 inch đã bắn hạ nó. Không có thiệt hại nào được gây ra cho bất kỳ tàu thuyền nào của Anh.
Tàu HMS Glamorgan
HMS Glamorgan là một tàu khu trục lớp County được hạ thủy vào năm 1964. Vào ngày 12/6/1982, một tên lửa MM38 Exocet được bắn từ một bệ phóng cơ động trên bờ khi nó đang đi với tốc độ khoảng 20 hl/g (37 km/h), ngoài khơi 18 hải lý (33 km). Nỗ lực bắn tên lửa đầu tiên không dẫn đến việc phóng tên lửa; trong lần thử thứ hai, một tên lửa đã được phóng đi nhưng không trúng mục tiêu. Lần thử thứ ba dẫn đến việc một tên lửa đã bắt mục tiêu Glamorgan. Tên lửa Exocet lao tới Glamorgan nhưng lệnh điều khiển làm đổi hướng tên lửa.
Cú ngoặt ngăn tên lửa đâm vào mạn tàu và xuyên thủng vỏ tàu; thay vào đó, nó va vào boong tàu ở một góc, gần bệ phóng tên lửa Seacat ở cảng, trượt dọc theo boong và phát nổ, tạo ra một lỗ thủng 3×5 m trên boong chứa máy bay và một lỗ 1,5×1,2 m bên dưới. Vụ nổ đi tới và đi xuống, và thân tên lửa, vẫn đang di chuyển về phía trước, xuyên qua cửa nhà chứa máy bay, khiến chiếc trực thăng Westland Wessex HAS.3 (XM837) được nạp nhiên liệu và vũ trang của con tàu phát nổ và gây ra hỏa hoạn nghiêm trọng trong nhà chứa máy bay. 14 thành viên phi hành đoàn đã thiệt mạng và nhiều người bị thương.
Trong chiến tranh hậu Falklands
Trong những năm sau Chiến tranh Falklands, có thông tin tiết lộ rằng chính phủ Anh và Cơ quan Tình báo Mật vụ (MI6) đã cực kỳ lo ngại vào thời điểm đó bởi nhận thức được sự kém cỏi của hệ thống phòng thủ chống tên lửa của Hải quân Hoàng gia Anh trước Exocet và khả năng của nó làm cuộc hải chiến quyết định có lợi cho các lực lượng Argentina. Một kịch bản đã được hình dung trong đó một hoặc cả hai tàu sân bay của lực lượng (Invincible và Hermes) bị phá hủy hoặc mất khả năng hoạt động bởi các cuộc tấn công của Exocet, điều này sẽ khiến việc tái chiếm quần đảo Falklands trở nên khó khăn hơn nhiều.
Các hành động đã được thực hiện để ngăn chặn mối đe dọa Exocet. Một hoạt động tình báo lớn đã được bắt đầu để ngăn chặn Hải quân Argentina mua thêm vũ khí trên thị trường quốc tế. Hoạt động này bao gồm các nhân viên tình báo Anh tự xưng là đại lý vũ khí có thể cung cấp số lượng lớn Exocets cho Argentina, những người đã chuyển hướng Argentina theo đuổi các nguồn thực sự có thể cung cấp một số tên lửa. Pháp từ chối giao hàng Exocet AM39 do Peru mua để tránh khả năng Peru có thể cung cấp chúng cho Argentina vì họ biết rằng việc thanh toán sẽ được thực hiện bằng tín dụng từ Ngân hàng Trung ương Peru. Tình báo Anh đã phát hiện ra khoản bảo lãnh là một khoản tiền gửi trị giá hai trăm triệu đô la từ Ngân hàng Andean Lima, một công ty con thuộc sở hữu của Banco Ambrosiano của Ý.
Trong chiến tranh Iran-Iraq
Trong Chiến tranh Iran-Iraq, vào ngày 17/5/1987, một máy bay Iraq được xác định là Dassault Mirage F1 đã bắn 2 quả tên lửa Exocet vào tàu khinh hạm USS Stark của Mỹ. Cả hai tên lửa đều tấn công mạn trái của tàu. Không có vũ khí nào được bắn để phòng thủ: CIWS Phalanx vẫn ở chế độ chờ và các biện pháp đối phó Mark 36 SRBOC không được trang bị vũ khí. 37 nhân viên Hải quân Hoa Kỳ thiệt mạng và 21 người bị thương. Con tàu không bị chìm, và cuối cùng đã được sửa chữa.
Các nhà khai thác hiện tại: Argentina (MM38, MM40 và AM39); Brunei (MM38, MM40); Bungari; Brazil (MM38, MM40 Block 2 và AM39, SM-39); Cameroon (MM38, MM40 (trên tàu P-48S (Bakassi)); Chile (AM39, MM40 block-2, MM40 block-3 và SM39 cho tàu ngầm lớp Scorpène); Colombia; Síp (MM40); Ecuador (MM40); Ai Cập (AM39, MM38 và MM40); Pháp (MM38, MM40, AM39, SM39); Đức (RBS 15); Hy Lạp (MM38, MM40 Block 2/3; AM39 Block 2); Indonesia (MM38, MM40 Block 2, MM40 Block 3); Ấn Độ (trên tàu ngầm lớp Kalvari); Iran (AM39); Kuwait; Libya; Malaysia (MM38, MM40 Block 2 và SM39 (trên tàu ngầm lớp Scorpène)); Maroc (MM38, MM40 Block 2/3, AM39); Oman; Pakistan (SM39 trên tàu ngầm lớp Agosta 90B (Khalid), trên Mirage 5PA3); Peru (MM38 trên tàu hộ tống lớp PR-72P, AM39 Block 2 trên ASH-3D Sea Kings và Mirage 2000P, MM40 Block 3 trên khinh hạm lớp Lupo); Qatar; Nam Phi (MM40 Block 2 trên các khinh hạm lớp Valor); Thái Lan (MM38); Tunisia (MM-40 Exocet cho tàu tấn công nhanh cấp III La Combattante); Thổ Nhĩ Kỳ (MM38); UAE (MM40 Block 3 trên tàu hộ tống lớp Baynunah); Uruguay (MM38 trên khinh hạm lớp João Belo);
Và (trước đây): Bỉ; Georgia; Gruzia; I-rắc; Anh; Venezuela; Hàn Quốc./.
Xem thêm: Tên lửa Tomahawk, Harpoon, Aster, Otomat, YJ-8, YJ-12, YJ-62, YJ-82, YJ-83, YJ-91, Moskit, Zircon, Oniks, Kalibr, Kinzhal, BrahMos, BrahMos-II
